فرشته افکاری - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
داود باقری - مدرس ارشد مرکز آموزش عالی رسته ای قرارگاه پدافندهوایی خاتم الانبیاء(ص)

مقدمه: امروزه علیرغم تحولات چشمگیر در عرصههای مختلف تعلیم و تربیت، در زمینه روشها و رویکردهای تربیت اخلاقی وارزشی تلاشهای لازم صورت نگرفته است. ضعف و نارسایی موجود در این زمینه موجب بروز آسیب های متعددی شده است کهنسل آینده را تهدید می نماید. اطلاع از چگونگی انعکاس ارزش های اخلاقی در محتوای کتاب های درسی، می تواند نقش پیشگیرانه ای در این خصوص ایفا نماید. هدف: میزان توجه به رویکردهای تربیت اخلاقی )فضیلت گرا، تربیت منش، تبیین ارزش ها، رشدی-شناختی و اسلام( در برنامه درسی تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی، از منظر پیشگیری از آسیب های فردی و اجتماعی است.روش : جامعه آماری کتاب های تعلیمات اجتماعی اول تا پنجم دوره ابتدایی است که به عنوان نمونه آماری نیز می باشد. بر اساس مبانی نظری ، مؤلفه های رویکردهای مذکور تعیین و روایی آن به دست آمد. محتوای کتاب ها با روش تحلیل محتوای کیفی در انطباق با مؤلفهها بررسی شد. یافته ها: واحد تحلیل، )متون، پرسشها، تکالیف، و تصاویر( بودند. نتایج تحلیل داده ها با روش های آمار توصیفی نشان داد، مؤلفههای رویکرد فضیلت گرا در پایه سوم، اسلام در پایه چهارم و مؤلفههای رویکرد رشدی– شناختی در پایه پنجم بیشتر مورد استفاده قرار گرفته اند. کمترین توجه در پایه سوم به مؤلفه های رویکردهای تبیین ارزش ها و رشدی- شناختی، در پایه چهارم و پنجم به مؤلفه های رویکرد تبیین ارزش ها شده بود. نتایج: علیرغم اهمیت تربیت اخلاقی در دوره ابتدایی، مؤلفه های رویکردهای مذکور به صورت متوازن مورد توجه قرار نگرفته و برخی از رویکردها، )مخصوصا رویکرد اسلام، به عنوان کامل ترین مرجع دریافت ارزش های اخلاقی( که می توانستند تاثیر گذاریقابل توجهی در شناخت دانش آموزان از مؤلفه های تربیت اخلاقی داشته باشند، مغفول واقع شده اند. نا آگاهی دانش آموزان از مؤلفه های تربیت اخلاقی، می تواند آسیب های جبران ناپذیری همچون، بی مسئولیتی، بی توجهی به حقوق دیگران، دوری از خوی رأفت و مهربانی و حس نوع دوستی، پیش داوری های بی پایه، ترجیح احساس بر عقل در حوزه تصمیمات اخلاقی و در نهایت، فاصله گرفتن از فطرت پاک انسانی و عدم تلاش برای پرورش همه جانبه آن در رسیدن به کمال را متوجه نسل آینده نماید

آسیب شناسی، رویکردهای تربیت اخلاقی معاصر، تعلیمات اجتماعی، تحلیل محتوا، دوره ابتدایی