حسین مرادی نسب - دانشجوی دکتری معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
امیر ماستیانی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان

در این مقاله به بررسی خلاقیت، بداعت و نوآوری فضایی در مهمترین فضای شهری ایرانی یعنی مساجد و مسجد مدرسه های دوره قاجاریه پرداخته می شود. تلفیق دوباره مساجد با مدارس و دیگر ویژگی های فضایی صورت گرفته در آن در صورت شمولیت می تواند وجه مشخصه معماری دوره قاجار باشد چنانچه از این خصوص ویژگی های مشترک در دوره های تاریخی و سبکی ماقبل نیز سابقه داشته است که گاهی ارتفاع فضاهای سرپوشیده در دوران های مختلف ابعاد خاصی به خود گرفته و از مشخصه معماری آن دوره شده، مانند ارتفاع زیاد فضاهای سرپوشیده در دوره آلبویه و ارتفاع بلند ایوان ها و گنبدها در شیوه آذری. افقی گرایی به همراه توسعه فضایی در مهمترین و پایدارترین جوهره فضایی معماری ایران یعنی درحیاط مرکزی صورت گرفت اما مهمترین نکته آن است شکل فضای تهی حیاط (مکعب) در طول دوره اسلامی که بدون تغییر مانده بود در مسجد مدرسه های این دوره به صورت افقی گرایی به همراه توسعه فضایی و گستردگی حجمی تجسم یافت.

فضای شهری، مسجد مدرسه، خلاقیت فضایی، مهتابی