حسین مرادی نسب - دانشجوی دکتری معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
رضا دربانیان - دانشجوی دکتری عمران سازه دانشگاه صنعتی شاهرود

در گوشه و کنار این مرز و بوم پهناور که تاریخ تمدنش به وسعت تنوع اقلیمی آن است، شاهد غنای معماری بومی با تکیه بر هم سازی آن با گوناگونی آب و هوا و شرایط زیست محیطی هستیم. اعجاز معماری سنتی در به کارگیری مصالح منطقه ای و خلق تکنیک های ویژه ساخت، بهترین روش پاسخگویی به نیازهای فیزیکی، روانی و روحی انسان برای شهر و معماری اسلامی بوده است. این امر نتیجه نوع نگرش انسان سنتی به شهر و معماری آن بوده است نگرشی که جهان هستی را تجلی و ظهور و کیفیت آیینگی ذات باریتعالی می داند. امری که بی توجهی به آن نتیجه اش شهرهای بی هویت امروزی، تخریب محیط زیست و طبیعت و جنگل ها، آلودگی شهرها و... می باشد. امروزه در جریان ساخت شهرها، انسان به تدریج از طبیعت دور می شود در حالیکه در شهرهای دوره اسلامی تماس انسان با طبیعت در سلسله مراتب از واحد مسکونی تا شهر را در بر میگیرد. انسان های گذشته با شناخت در بهره گیری از قوانین طبیعت و استفاده از طبیعت مصالح توانسته بودند محیطهای قابل زیست برای انسان گذشته فراهم کنند. این هماهنگی اکولوژیکی (زیست بومی) معماری سنتی اسلامی صرفا پیامد تفکر متحولانه زیست بومی یا حتی اقتصادی به مفهوم امروزی کلمه نیست بلکه ماحصل سرشت معنویت اسلامی است. عینیت جهان بینی اسلامی در شهر دوره اسلامی خلق بناهای هماهنگ با طبیعت بوده است. حضور چهار عنصر طبیعت آب، باد، خاک و آتش در اندیشه و باور حکیمان گذشته جایگاه و اهمیت فراوانی داشته است. حضور این چهار عنصر بر سطح کره زمین که آفریدگار جهان توجه به آن را تذکری برای اهل اندیشه می داند در ابنیه های دوران اسلامی مورد الهام بوده است و با بکارگیری و بهره گیری سرشت ذاتی آن ها در جهت پایداری شهر اسلامی گام برداشته است. آنچه این مقاله بدان می پردازد تلاش در بازخوانی پایداری معماری ایرانی است که در شمار زیادی از بناهای دوره اسلامی به یادگار مانده است و هنوز بعد از گذشت سال ها پا بر جا مانده و حتی هنوز برخی از آن ها مورد استفاده قرار می گیرند، حال کم ترین وظیفه ما به عنوان نسلی که این تجارب چندین ساله را در اختیار داریم کند و کاو و شناخت درس های ارزشمند آنان و در صورت نیاز بهره گیری از آن ها در معماری امروزی در جهت تحقق پایداری خواهد بود. هم چنین در پایان از تکنیک و ابداعی منحصر به فرد، نظام توزیع تقسیم سنتی آب، این مهم ترین عنصر ساخت شهر اسلامی (سمنان) به تفصیل معرفی خواهد شد

شهر ، فضای شهری ، معماری ، بناهای پایدار