آزاده امیدی - گروه علوم خاک، دانشگاه فردوسی مشهد
علیرضا آستارایی - گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
حجت امامی - گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

اسید هیومیک ها مجموعه ای از پلی الکترولیت های ناهمگن با گروه عاملی فراوان هستند که ممکن است به شکل قابل توجهی، نقش کلیدی در تحرک و جذب کروم موجود در خاک و در نهایت جذب توسط گیاه، ایفا کنند. پژوهش حاضر به صورت آزمایش گلخانه ای در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد (مهر –دی ۱۳۹۶) با هدف بررسی تاثیر اسید هیومیک در خاک آلوده به کروم بر وزن خشک ریشه، شاخساره، ساقه و برگ، همچنین غلظت کروم در شاخساره و ریشه، فاکتور انتقال، فاکتور انباشت شاخساره و ریشه گیاه کاهو رقم ’سیاهو‘؛ به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی با دو فاکتور، ۱- سطح کروم (صفر، ۲۵ و ۵۰ میلی­گرم بر کیلوگرم خاک) و ۲- اسید هیومیک (صفر، ۵ و ۱۰ درصد) در سه تکرار انجام شد. نتایج نشان داد که با افزایش سطوح کروم در خاک، وزن­های خشک برگ، شاخساره، ساقه و ریشه به ترتیب ۸۳، ۱۰۱، ۲۰۷ و ۶۵ درصد برای سطح ۲۵ میلی گرم کروم برکیلوگرم و ۱۹۴، ۲۱۹، ۳۵۵ و ۹۲ درصد برای سطح ۵۰ میلی گرم کروم بر کیلوگرم کاهش معنی دار داشتند. افزایش اسید هیومیک موجب افزایش وزن خشک اجزاء مختلف گیاه، تحت تنش کروم شد. افزودن کروم به خاک، غلظت کروم در شاخساره و ریشه، فاکتور انتقال، فاکتور انباشت زیستی شاخساره و ریشه را به طور معنی داری افزایش داد. با کاربرد سطح صفر اسید هیومیک + ۵۰ میلی گرم کروم بر کیلوگرم، غلظت کروم در شاخساره از ۰۰۱۶/۰ (شاهد) به ۷/۳۷ و در ریشه از ۰۵۱/۰ (شاهد) به ۳۳۰ میلی­گرم در کیلوگرم وزن خشک و فاکتور انتقال از ۰۳۲/۰ به ۱۱۸/۰ افزایش یافت. برهمکنش کروم و اسیدهیومیک موجب کاهش معنی دار غلظت کروم در اندام هوایی، فاکتور انباشت شاخساره و افزایش غلظت کروم در ریشه و به تبع آن، کاهش فاکتور انتقال گردید؛ به طوری که بیشینه غلظت کروم در شاخساره در تیمار ۵۰ میلی­گرم کروم بر کیلوگرم و در نبود اسید هیومیک، (۷/۴۷ میلی گرم در کیلوگرم) مشاهده شد؛ درحالی­که کمترین مقدار کروم در هر تیمار کروم، با ۱۰ درصد اسید هیومیک مشاهده شد. بیشینه غلظت کروم در ریشه (۳۶۷ میلی گرم برکیلوگرم وزن خشک) و فاکتور انباشت ریشه (۵/۲۸) در تیمار ۵۰ میلی گرم کروم + ۱۰ درصد اسیدهیومیک مشاهده شد. کوچک بودن فاکتور انتقال کروم نشان می دهد در کاهو تنها بخش اندکی از کروم از ریشه به اندام هوایی منتقل شده است و با افزودن اسیدهیومیک نیز، انتقال کروم از ریشه به اندام هوایی کاهش می باید. همچنین مدل رگرسیونی نشان داد که با افزایش وزن خشک شاخساره فاکتور انتقال به طور خطی و معنی دار با**۷۹/۰- R۲ =، کاهش یافت. مدل رگرسیونی برازش شده وزن خشک شاخساره با فاکتور انباشت شاخساره، توانست این فاکتور را برای کروم با **۹۳/۰-Adjusted R۲  =  پیش­بینی کند. بنابراین بیشترین سطح اسیدهومیک (۱۰ درصد) بکار رفته، بیشترین تاثیرگذاری را بر پارامترهای اندازه گیری شده داشته و این اصلاح کننده احتمالا به خاطر ماهیت کمپلکس کنندگی و احیاکنندگی با افزایش انباشت کروم در ریشه، کاهش انتقال کروم از ریشه به اندام هوایی و در نتیجه کاهش انباشت این عنصر در شاخساره موجب افزایش زیست توده هوایی و ریشه کاهو شده و توانست تا حدودی اثرات سمی کروم را تعدیل کند.

اصلاح کننده آلی, عناصر سنگین, فاکتور انباشت زیستی, فاکتور انتقال