محمدمهدی گرجیان - استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
رضا شاکری - مدرس حوزه علمیه قم

ادراک که یکی از اصلی ترین شاخص های نفس است، در فلسفه رایج به چهار قسم تقسیم می­شود. کامل ترین بخش ادراک، تعقل یا ادراک عقلی است و فصل ممیز نفس ناطقه از نفس حیوانی نیز می باشد. اینکه ادراک چگونه در تطورات خود از مرحله احساس به تعقل منتهی می شود و نیز چگونه از عوامل بیرونی به­خصوص عقل فعال بهره می برد تا به درک کلیات (تصوری و تصدیقی) نائل گردد، از پرسش های این نوشتار است. در این مساله، فلسفه مشائی و حکمت متعالیه هم­سویی قابل­توجهی دارند. لکن بر حسب دیدگاه خاصی که در اصل ادراک دارند، انظار مستقلی نیز در این مورد ارائه می کنند. مشائیان ادراک را از قبیل انتزاع و پالایش مدرک از ماده (و غواشی) می دانند. اما فیلسوفان صدرایی ادراک را ناشی از اتحاد مدرک (= نفس) با مدرک قلمداد می کنند.تبیین چگونگی تعامل نفس با عقل فعال به­عنوان یکی از مولفه های اصلی ادراک عقلی، در این دو مکتب فلسفی و مکانیسم پیچیده ای که بر آن حاکم است، موضوع اصلی این نوشتار است.

انتزاع صورت ادراکی از ماده, اتحاد مدرک با مدرک, عقل فعال, اشراق عقل فعال بر صور جزئیه, مشاهده عن بعد, ادراک عقلی