اشرف السادات موسوی لر - استاد تمام گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا
منصور حسامی - دانشیار گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا
زهرا خسروی راد - کارشناس ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا

«شمایلشناسی» از منظر نشانهشناسی یکی از روشهای مطالعات هنری است که در قرن بیستم به آن توجه شده است. این مقاله با تاکید بر آرای اروین پانوفسکی به مطالعه تطبیقی شمایلهای حضرت مریم با مفهوم آیات قرآنی میپردازد. هدف کلی آن خوانش شمایلشناسانه نقاشیهای مریم(س) در دوره رنسانس و رمزگشایی از زبان تصویری قرآن در رابطه با زندگانی آن حضرت است. مقاله حاضر درصدد پاسخ گویی به تطبیق ویژگیهای شمایلشناسانه نقاشیهای مریم با تصویرسازی نمادین از صفات قرآنی ایشان است که امکان نقد موضوعی و محتوایی از داستان زندگی حضرت مریم(س) را فراهم میکند. مسئله اصلی تحقیق چگونگی تبدیل متن به تصویر است که در کتاب مقدس و قرآن کریم، هر دو، به تقدس و توصیف صفات او پرداخته شده است. در هنر رنسانس، این متن به تصویر کشیده شده، اما در اسلام همچنان متن باقی مانده است. این مقاله به دنبال تطبیق متون و تصاویر است. لزوم پیادهسازی مطالعات جدید در مطالعات نقاشیهای مریم به منزله روشی برای شناخت ضرورت دارد. جامعه آماری شامل ۲۰ نمونه از آثار نقاشی دوره رنسانس است که ۸ نمونه از آن ها به صورت تصادفی انتخاب شده است و جهت تحلیل بصری مطالعه می شود. یافتههای تحقیق نمایانگر انعکاس سه گونه شمایل از باکره عذرا در سه دوره متوالی رنسانس است. دوره رنسانس آغازین شمایل حضرت مریم به لحاظ فرم و محتوا با مفاهیم مقدس قرآنی تطبیق بیشتری داشته است. در دوره میانی و رنسانس پیشرفته شمایلها به تدریج تقدسزدایی شده و نمادهای مقدس و تجریدی آن به نمادهای انسانمدار و زمینی تبدیل شدهاند.

آیات قرآنی حضرت مریم(س), اروین پانوفسکی, تصویرسازی نمادین, شمایلشناسی, نقاشی دوره رنسانس