ارزیابی و تغییرپذیری سیل محور سلامت حوزه آبخیز دروازه قرآن شیراز از سازه های آبخیزداری

در حال حاضر خطرات زیادی سلامت بومسازگان را تهدید می کند . تنش های ایجادشده ناشی از دخالت های گسترده انسان و بهره برداری غیراصولی از منابع طبیعی، منجر به تخریب منابع طبیعی و ساختار و عملکرد بوم سازگان شده است. از این رو، ارزیابی پیامد های ناشی از دخالت انسان در طبیعت و تامین نیاز روزافزون انسان به دریافت خدمات متنوع، بیش ازپیش ارزیابی عملکرد آبخیزها را ضروری ساخته است. حوزه های آبخیز سالم نقش مهمی در ارائه انواع گسترده ای از خدمات بوم سازگان دارند. بنابراین پایش و ارزیابی سلامت حوزه آبخیز برای حفاظت بوم سازگان ها و دستیابی به سطح بهینه از خدمات است. به نحوی که به عنوان یک رویکرد ترکیبی و اجرایی مناسب بین پژوهش و مدیریت حوزه آبخیز محسوب می شود. در همین ارتباط تحلیل سلامت حوزه آبخیز می تواند کمک شایانی در راستای رسیدن به اهداف مدیریت جامع حوزه های آبخیز و همچنین تعادل بین نیازمندی های جوامع انسانی و شرایط بوم شناختی ارائه نماید. حال آن که ارزیابی سلامت و پایداری حوزه آبخیز و متاثر از فعالیت های انسانی به حد کفایت موردتوجه قرار نگرفته است. ازاین رو پژوهش الگویی حاضر به ارزیابی سلامت حوزه آبخیز دروازه قرآن شیراز و اثر سازه های آبخیزداری موجود در منطقه، بر سلامت آبخیز با محوریت سیلاب پرداخته است. برای این منظور بر اساس شرایط منطقه و تحلیل فرآیند وقوع سیل در منطقه، ۳۶ معیار کلیدی از مجموعه عوامل اقلیمی، انسانی و هیدرولوژی در قالب شاخص های فشار (P)، حالت (S) و پاسخ (R) شناسایی شد. پس از غربال معیار های منتخب در کنکاش رویکرد مفهومی فشار، حالت و پاسخ (PSR)، در دو حالت با و بدون وجود سازههای آبخیزداری سلامت ارزیابی شد. نتایج نشان داد که شاخص سلامت حوزه آبخیز موردمطالعه بدون در نظر گرفتن سازههای آبخیزداری برابر ۵۵/۰ و شرایط متوسط بوده است. همچنین نتایج ارزیابی سلامت آبخیز با لحاظ سازه های اصلاحی سنگی سیمانی نیز موید عدم تاثیر معنی‎دار بر سلامت کل آبخیز بوده به نحوی که شاخص سلامت با مقدار ۵۳/۰ همچنان در وضعیت متوسط قرار داشته است. بنابراین می توان اذعان داشت که سازه های آبخیزداری موجود به سبب محدودیت تعداد و پوشش مکانی محدود علی رغم تاثیر بر عوامل موثر بر سلامت زیرآبخیزهای موردنظر، نتوانسته است بر بهبود شرایط کلی آبخیز تاثیر محسوسی داشته باشد. تغییرات مکانی متغیرهای محاسبه شده نشان داد که اراضی رهاشده، زمان تمرکز، گستره تحت فعالیت های نظامی، سطح سازند های حساس به فرسایش، تراکم بالای شبکه زه کشی، تراکم جاده، پتانسیل تولید رواناب و رسوب بالا و وسعت مناطق مسکونی از مهم‎ ترین عوامل تاثیرگذار بر وضعیت سلامت آبخیز دروازه قرآن محسوب می شوند. نتایج حاصل از این پژوهش می تواند در تبیین ارزیابی سلامت حوزه آبخیز دروازه قرآن و تصمیم گیری در خصوص اتخاذ بهترین اقدامات مدیریتی و پیش بینی برنامه های اجرایی آینده منطقه مورداستفاده قرار گیرد.

کلیدواژه ها

استان فارس, پایداری آبخیز, درجه سلامت, مدیریت سازگار آبخیز, معیار سلامت آبخیز

اطلاعات بیشتر در مورد COI

COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.

کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.