مریم شفیعی - گروه مهندسی آبیاری و آبادانی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، تهران، ایران
جواد بذرافشان - گروه مهندسی آبیاری و آبادانی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، تهران، ایران
پرویز ایران نژاد - گروه فیزیک فضا، موسسه ژئوفیزیک، دانشگاه تهران، تهران، ایران

این پژوهش با هدف ارزیابی نقش بارش در طی دوره های ترسالی و خشک سالی هواشناسی در بهبود خشک سالی های جریان رودخانه در حوضه کرخه در سال های اخیر انجام شده است. برای این منظور، از مدل جفت شده آب شناسی-سطح زمین ALSIS-HBV استفاده شد. کاربست مدل مذکور در دوره­های دستکارینشده (دوره­ای که سامانه فقط از عوامل طبیعی تاثیر می­گیرد) و دستکاریشده (سیستم از هر دو عامل انسانی و طبیعی تاثیر می­گیرد) امکان دستیابی به هدف تعریف شده را فراهم خواهد نمود. برای پایش خشک­سالی هواشناسی و آب­شناسی از روش سطح آستانه متغیر استفاده شد. یافته­ها نشان می­دهد تاخیر زمانی بین خشک سالی هواشناسی و جریان رودخانه در زیرحوضه­های مختلف بین ۱۵ تا ۹۰ روز است. هرچه خشک سالی هواشناسی شدیدتر باشد و تداوم بیشتری داشته باشد، مدت زمان لازم برای بهبود خشک سالی جریان رودخانه بیشتر می­شود. در دوره دست­کاری­نشده، پاسخ جریان رودخانه به بی­هنجاری­های بارش سریع است و خشک سالی جریان رودخانه با تاخیر زمانی ۱ تا ۳ ماهه بهبود پیدا می­کند. روند بهبود جریان رودخانه در دوره دست­کاری­شده کند است و به ویژه در دهه اخیر این روند خیلی کندتر شده است. مقایسه نسبت­های P/Qobs (بارش به مقادیر مشاهداتی جریان رودخانه) و P/Qsim (بارش به مقادیر شبیه­سازی­شده جریان رودخانه) نشان می­دهد با توجه به تغییرات جزئی P/Qsim، مدل جفت­شده پاسخ جریان رودخانه به افت­وخیزهای بارش را به­خوبی شبیه­سازی کرده ولی در شرایط واقعی حوضه، به­علت دخالت بشر در طبیعت این نسبت در دوره­های دست­کاری­شده بیشتر شده است. نتایج بررسی بهبود خشک سالی جریان رودخانه برای دوره خشک شاخص ۲۰۱۳-۲۰۰۸ با سناریوهای مختلف افزایش بارش نشان می­دهد در زیرحوضه­های گاماسیاب، قره­سو و کل حوضه کرخه برای بهبود خشک سالی جریان رودخانه در جریان­های بیشینه باید بارش بیشتر از میانگین بلند­مدت رخ دهد و نیاز به بارش­های حدی می­باشد. افزایش میانگین دما و تبخیر از آب­های سطحی می­تواند عامل موثری در بهبود نیافتن خشک سالی جریان­های بیشینه در سال­های مورد بررسی باشد.

مدل جفت شده, حوضه کرخه, بهبود خشکسالی, دوره دست کاری نشده, دوره دست کاری شده