وحیدرضا جلالی - دانشجوی سابق کارشناسی ارشد
مهدی همایی - دانشیار دانشگاه تربیت مدرس
سیدخلاق میرنیا - دانشیار دانشگاه تربیت مدرس

واکنش کلزا به تنش شوری طی فصل رشد، دائما تغییر می کند.  اغلب گیاهان از جمله کلزا در مرحله پیش از سبزشدن (جوانه­زنی) به تنش شوری مقاوم هستند، ولی در مرحله گیاهچه و اوایل رشد، به شوری حساس می­شوند و با افزایش سن، مقاومت آنها نیز افزایش می یابد.  دوره رشد رویشی، حیاتی ترین بخش زندگی گیاه است زیرا بقای گیاه در این دوره بر عملکرد تاثیر می­گذارد.  درباره اثر شوری بر گیاهان مختلف پژوهش­های فراوان شده اما نتایج حاصل عموما به صورت کمی بیان نشده اند.  اندک پژوهش­هایی هم که به صورت کمی ارائه شده اند بر مبنای "میانگین شوری" ناحیه رشد ریشه، آنهم طی "کل فصل رشد" بوده­اند.  هدف از این پژوهش، کمی کردن واکنش گیاهان به شوری طی مراحل مختلف رشد، به صورت مدل­های کاربردی است.  به این منظور کلزا برگزیده شد که از گیاهان مهم زراعی است و ارزش اقتصادی زیادی دارد.  کلزا در دوره رشد رویشی خود سه مرحله فنولوژیک: گیاهچه، روزت، و ساقه­رفتن دارد.  برای بررسی اثر شوری در مراحل رشد رویشی، آزمایشی شامل یک تیمار غیر شور (آب معمولی با شوری۶/۰ دسی­زیمنس) و ۸ تیمار با شوری­های ۳، ۵، ۷، ۹، ۱۱، ۱۳، ۱۵، و ۱۷ دسی­زیمنس بر متر اجرا شد.  از آب شور طبیعی دریاچه حوض سلطان قم استفاده شد.  خاک محل آزمایش "لوم شنی" بود.  دلیل انتخاب آب و خاک شور طبیعی، به حداقل رساندن انحراف از شرایط طبیعی است که گیاه در آن رشد می کند.  بوته­های کلزا پیش از رسیدن به ابتدای هر یک از مراحل رشد رویشی با آب غیر شور آبیاری و پس از آن با تیمارهای شوری مربوطه آبیاری شدند.  به منظور کمی کردن اثر شوری در هر یک از مراحل رشد، تعداد نسبی گیاهچه و مقادیر تعرق نسبی () در شوری­های مختلف خاک، با استفاده از مدل­های مس و هافمن، ون گنوختن و هافمن، دیرکسن و همکاران، و همایی و همکاران برآورد و پارامترهای مورد نظر به دست آمد.  مدل­ها با استفاده از آماره های خطای بیشینه (ME)، ریشه میانگین مربعات خطا (RMSE)، ضریب تبیین (CD)، کارایی مدل (EF)، و ضریب خطای تجمعی (CRM) مقایسه شدند.  آماره­های مربوط به برازش مدل­های مختلف بر مقادیر اندازه گیری­شده، طی مرحله گیاهچه نشان داد که مدل خطی مس و هافمن نسبت به سایر مدل­ها مناسب­تر است اما برای مرحله روزت و ساقه رفتن، مدل همایی و همکاران، توانست نسبت به سایر مدل­ها برآوردی بهتر ارائه دهد.

دوره رشد رویشی, شوری, شوری آستانه کاهش, کلزا, مدل سازی