شرافت کریمی - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

مقاله حاضر در حوزه رویکرد نظری فمینیست های تجددگرا و با ارجاع به برخی مبانی نظری دوبوار و باتلر و اصولی از پدیدارشناسی، به بررسی پدیدار­شناختی سوبژکتیویته هویت جنسیتی و نحوه شکل­ گیری و بازنمود آن در داستان­ های رجاء عالم به ویژه در رمان خاتم می­ پردازد و به شیوه تحلیلی دیدگاه غیر ذات­گرایانه او را به جنبه­ هایی از هویت جنسیتی زنان بررسی می­ کند. رجاء عالم هویت جنسیتی را برساخته گفتمان های فرهنگی و اجتماعی و هنجارهای غالب پدرسالارانه و نتیجه اجراگری و تکرار سبکی این هنجارها توسط سوژه مونث می داند. آثار عالم عرصه باز­نمود نوع گفتمان سوژه و ذهنیت و عملکرد اوست. در داستان خاتم شخصیت اصلی طی فرایند اجراگری و با تکرار سیاقی هنجارها، به تولید و باز­تولید آنها پرداخته و با اجرای سویه متعارض، آنها را به چالش می کشد. تکرار هنجارهایی که این شخصیت با آن شناخته شده؛ ضمن تولید ضد آن، باعث فعال سازی ظرفیت های بالقوه ای می­ شود که در ذات اجراگری نهان است. سوگیری­ های ناخودآگاه، تعارض در گرایش ­ها و گفتمان­ ها، تقلید از هنجارها و هژمونی آن باعث اجراگری­ های دوگانه می­ شود که خاتم را قادر به ساخت شکنی هویت برساخته از گفتمان غالب و هنجارهای فرهنگی، ایجاد گسست در تقابل های جنسیتی دوگانه و در مواردی به زیر سوال بردن انگاره وجود هویت جنسیتی اصیل و اولیه می سازد. او با ورود به عرصه فاعلیت و عاملیت سوژه، به نوعی قدرت و توانمندی دست می­ یابد اما در نهایت مقهور سلطه قدرت غالب می­ شود. سوژه­ های اصلی در آثار رجاء اغلب الگویی را که در حال تقلید از آنند پس­ می­ زنند و در فرایندی اجراگرانه، با میل به فهم جامعه و تمایلات خود درگیر صیانت از فردیت و باز­تعریف هویت خود هستند. گاهی برساخت فرهنگ و اجتماع عامل هویت­زدایی از سوژه می­ شود؛ زیرا هنجارها و ضد هنجارها انجام دادن یا ندادن اموری را به او تحمیل کرده و از او هویت­زدایی می­ کند.

رجاء عالم, خاتم, هویت سوژه, اجراگری, جنسیت