سخن سردبیر: شورای نقد متون و کتب علوم انسانی و نقد نام کنگره متخصصان علوم اطلاعات
- سال انتشار: 1397
- محل انتشار: فصلنامه تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی، دوره: 24، شماره: 3
- کد COI اختصاصی: JR_PUBLIJ-24-3_001
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 209
نویسندگان
چکیده
آموزش دارای سه رکن عمده است: استاد (معلم)، کتاب و دانشجو. در این سه مورد زیاد سخن گفته شده؛ ولی هر چه گفته و نوشته شود باز به قول معروف «از هر زبان که میشنوی نامکرر است». استاد است که دانشجو را پرورش میدهد؛ هم درس می دهد و هم تربیت می کند و راه برخورد با مسائل را نشان می دهد. در واقع علم، پیشرفت را عهده دار است و تربیت، برون رفت را و این هر دو وظیفه مهم کار استاد و معلم است. دنیای امروز به دنبال پیشرفت است، ولی این پیشرفت سریع و به اعتباری جنون آسا مشکلاتی را بهوجود می آورد که باید از آن بیرون رفت و تربیت و تجربیات تربیتی است که راه خروج از گرفتاریها را نشان می دهد که از آن به شدت غفلت میشود. غول فناوری همه چیز را عوض کرده و دنیای دیجیتال سبک زندگی جدیدی به وجود آورده که همه را از خرد و کلان درگیر کرده است. اینکه روانشناسی رونق می گیرد، یا اخلاق دوباره مطرح می شود به خاطر ناهنجاریهای بهوجود آمده از این پیشرفتهای سریع علم و فناوری یک جانبه است. اگر زمینه مستعد باشد دانشجو استعدادهای خود را بروز می دهد و اگر زمینه مساعد نباشد به خاطر نظام بد آموزشی همانی را انجام می دهد که جامعه از او می خواهد. دانش آموختن برای آن کسی که علاقهمند است هم شیرین است و هم دشوار. برای تحصیل آن باید زحمت کشید. جمع آوری اطلاعات بدون شناخت منبع و ماخذ و بدون داشتن تحلیل و نقد، دانش آموختن نیست بلکه محفوظاتی است که بهسرعت از دست میرود و با محفوظات دیگر جایگزین می شود. بهعنوان نمونه بسیار شده است در وب سایت ها در مورد خاصیت بعضی غذاها، میوه ها، یا داروها نظرات متفاوتی ابراز میشود که خواننده را گیج و متحیر می کند. بحث و بررسی و دقت در آن، زمان می برد و فرصت کافی و تلاش می خواهد. به قول شاعر گرانقدر: دلا گر کنج عزلت ها نمی شد به رویت گنج دانش وا نمی شد نمی جستی نشان از گنج پنهان گرت در کنج عزلت ها نمی شد اگر آسان بود پیشه علم در عالم جاهلی پیدا نمی شد اما رکن سوم کتاب است. کتاب منشور آموزش است. بدون آن هر چند استاد سعی، و یا دانشجو تلاش کند گوئی جائی که باید به آن تمسک جست و یا استناد کرد خالی است، و کارکردن بدون دستورالعمل است. از این رو نقش کتاب دقیق و صحیح در جلوگیری از بروز خطا در انجام امور بسیار مهم است. اصلا یک معنای کتاب قانون و قانونمندی است و خود کتاب فیزیکی هم به این اعتبار کتاب نامیده شده که در آن اصول و قوانین هر علمی مندرج است و یار استاد و یاور دانشجو است. بدیهی است پیوستگی و همگامی سه عنصر استاد، کتاب و دانشجو در تدوین کتاب خوب موثر است. استاد فرهیخته و تلاشگر با مطالعه عمیق خود دارای ایدههای نو میشود و پرسشهای بجای دانشجو نحوه نگارش را به استاد میآموزاند و کتاب در سطوح مختلف بنیادی، کاربردی و عملیاتی نوشته میشود تا مشکلات بر طبق موازین و اصول حل شود. اینکه نگارش کتاب بهگونه ای باشد که دانشجو را به تفکر وادارد و از حافظهمحوری دور و به مهارت تشویق کند، علاوه بر موارد فوقالذکر به ماهیت رشته و تعریف آن بر می گردد. در علم اطلاعات و دانش شناسی مسئله تعریف بهشدت مطرح و مورد مناقشه است و شاید در مواردی شدیدتر از سایر رشتهها باشد. در این بین، نقد و حتی بررسی کتاب در جامعه علمی و دانشگاهی ما بسیار کم رنگ و کم طرفدار است. همه میخواهند بنویسند ولی دوست ندارند کارشان مورد نقد قرار گیرد. مناسبات انسانی و رودربایستیهای صنفی این اجازه را به ناقدان نمی دهد و مراکز تصمیم گیری هم آنقدر در مسائل اجرائی و تفسیر قوانین دست و پاگیر غرق اند که وقتی برای این کار ندارند. در هر حال، بررسی چند و چون کتابها و نقد آنها از مواردی است که باید به آن اهتمام فراوان داشت. با آنکه رشته علم اطلاعات و دانششناسی (کتابداری و اطلاعرسانی سابق) به لحاظ قدمت از بسیاری از رشتهها قدیمی تر است اما به دلائلی کار نقد و بررسی کتابها در آن به تاخیر افتاده است و این بدین علت است که گاه سیطره فناوری آنقدر ذهن عده ای را مشغول می کند که توهم ایجاد می شود که نکند این رشته هم ماهیت فنی دارد. در حالی که فناوری ابزاری است که در خدمت همه رشته ها است. آیا در پزشکی از فناوری کم استفاده می شود؟ و آیا ما مجازیم که پزشکی را رشته ای فنی بنامیم؟ درهرحال در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شورای بررسی متون، نقد و بررسی کتابهای این رشته یک دو سالی است که شروع شده است و در این مدت ماهی یک جلسه داشته است و بیش از ۵۰ جلد کتاب مورد بررسی قرارگرفته و بیش از ۱۵ مقاله علمی پژوهشی از آن بیرون آمده است. در این جلسات کتابهای درسی و احیانا کمکدرسی مورد نقد و بررسی قرار میگیرد. با آنکه کتاب خوب خیلی کم است، اشکالات عمدهای که تاکنون با آن مواجه بودهایم،که به مقدار زیادی میتوان آن را به مقالات هم تسری داد به قرار زیر است: - پاره ای از کتاب ها باامضای استاد و دانشجو است. اما با بررسی هایی که به عمل می آید چنین معلوم میشود که بیشتر فعالیت دانشجوئی است و استاد اگر نظارتی هم داشته است نظارت عامه بوده و خیلی به دقت آن را بررسی نکرده و برای آن وقت نگذاشته است. به خاطر حرمت استاد هر چند در نقد تلاش می شود ملاحظاتی صورت گیرد ولی در بعضی موارد اصلا امکان چنین ملاحظاتی وجود ندارد. - اغلب کتابها تکنویسنده است که البته اشکالی هم ندارد ولی اگر روح جمعی وجود داشته باشد بهویژه در موضوعات مشترک می توان از همکاری های علمی استفاده کرد. اگر کتاب ها توسط چند استاد نوشته شود به شرط آنکه وقت لازم را برای تالیف بگذارند، قطعا کیفیت بالا می رود که سنت بسیار پسندیده ای است. - ترجمه کتابها از زبان دیگر بهویژه انگلیسی است که در اغلب آنها یا ویرایش ادبی ندارند و یا ویرایش علمی نشدهاند؛ بهویژه در آنجا که نویسنده وارد موضوع جانبی رشته مثل روانشناسی، جامعه شناسی، اقتصاد، فلسفه و مانند آن شده است. این مشکل در کتابهای تالیفی هم به وضوح دیده می شود. به نظر می رسد مولفان حتما باید به دو ویرایش علمی و ادبی بها دهند و برای آن تا قبل از آنکه به دست ناشر برسد فکری کنند. - تکرار معضل بزرگی است، و این یعنی نویسنده برای آنکه تولیدات خود را بیشتر کند و امتیاز مضاعف بگیرد مطالب مشابهی را با چند عنوان منتشر میکند که صورت مطلوبی ندارد و نشان از بریدن و چسباندن (cut & paste) دارد. اتهام سرقت علمی هم به قوت خود باقی است. - نبودن مجلات نقد علمی و ادبی یکی از نواقص حوزه نشر است. بر طبق اطلاع، فصلنامه نقد اطلاعرسانی و ارتباطات (کلیات کتاب ماه سابق)که توسط خانه کتاب منتشر میشد هم ظاهرا تعطیل شده و این فاجعه مکرر است. - توانمندی ناشران هم یکی از موارد مهم در حوزه نشر است. اگرچه در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی ناشر تخصصی کمتر از انگشتان یک دست وجود دارد اما همکاری و ارتباط این ناشران میتواند در بهبود انتشارات کتب تاثیر بهسزایی داشته باشد. آنها لازم است هر کتابی را چاپ نکنند و برای خود، ویرایشگر علمی و ادبی داشته باشند. از کنگره چهارم متخصصان علم اطلاعات و دانششناسی درخواست شد تا وقتی بگذارند تا به اختصار در باره اهمیت نقد متون رشته مطالبی به اطلاع علاقهمندان برسد و با آنکه از زبان دبیر محترم علمی دوبار قول پیگیری شنیده شد ولی پاسخی دریافت نگردید. آنچه بیشتر جلب توجه میکند این است که عنوان کنگره چهارم «آموزش» بود و این عدم توجه و یا تمایل به نقد کتاب به عنوان رکن آموزش قابل بحث است. امیدوارم که در کنگره های بعدی به این امر مهم یعنی کتاب و نقد آن بها دهند و جائی در این کنگره متخصصان پیش بینی شود. من با آنکه کنگره متخصصان علوم اطلاعات را پدیده ای خوب میدانم که در آن جمع کثیری فعالیت می کنند و دستاوردهای مطلوبی هم داشته است ولی نکتهای در مورد نام گذاری آن می بینم که ناگزیر از ذکر آن هستم و امیدوارم مورد توجه قرار گیرد و آن این است که: - با آنکه جمعی متخصص در راس کار ممکن است وجود داشته باشد، چون کنگره طیف وسیعی در سطوح مختلف از دانشجویان کارشناسی، کارشناسی ارشد، و دکتری، کتابداران، استادان جدیدالورود و با سابقه تا برسد به بازنشستگان را شامل میشود اطلاق متخصص به این مجموعه کمی دور از واقعیت است. - اینکه ما خود را به عنوان متخصص بنامیم شاید حمل بر نوعی خودستایی شود، لذا به جاست قبل از اینکه دیگران به آن اشاره کنند خود در مقام اصلاح برآییم. - اینکه تخصص این رشته را دیگران و به ویژه مسئولان یا نمی دانند و یا به رسمیت نمی شناسند و این از قبل از انقلاب تا کنون همچنان جریان دارد. شاهد آن اینکه مراکز بزرگ کتابداری و کتابخانه ای توسط غیرکتابدار اداره می شود و هر از گاهی با تصمیمات غیرکارشناسانه موجب خسران هایی هم می شوند. این حوزه باید در این زمینه اقداماتی انجام دهد و با بازبینی خود و مطالبی که تدریس می کند بر این مشکل فائق آید. - اینکه باید اول تخصص را تعریف کرد. من به شدت با تخصص موافقم و چندین سال قبل هم به مدیر کمیته برنامهریزی علم اطلاعات و دانش شناسی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) نوشتم که بیایید همه استادان باسابقه در دانشگاههای بزرگ کشور تقسیم کار کنید، و با استفاده از دانشجویان دکتری و کمک گرفتن از سایر حوزه های مرتبط، افراد متخصص موضوعی تربیت نمائید؛ آنوقت با داشتن تخصص در چنین مجموعه ای می توان ادعا کرد که متخصص داریم. من کاملا باور دارم که در این رشته تخصصهایی وجود دارد مثل یادمانه ها (آرشیو)، اخلاق اطلاعات، مبانی معرفتی اطلاعات و دانش، مدیریت و اقتصاد اطلاعات و نظایر آن که می توان متخصص تربیت کرد. زیرا وقتی می گوئیم متخصص باید از کسانی حرف بزنیم که کارشان را دیگران نمی توانند انجام دهند و اگر آنها را به جامعه عرضه کنیم کاملا خریدار داشته باشد و مقامات مسئول هم آنها را با اشتیاق بپذیرند. من با توجه به این جهات نام کنگره دانشآموختگان علم اطلاعات و دانش شناسی را پیشنهاد می کنم.کلیدواژه ها
آموزش, نقد متون, کتب علوم انسانیاطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.