پیمان آذرکیش - گروه علوم باغبانی و مهندسی فضای سبز، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
محمد مقدم - دانشگاه فردوسی مشهد
عبدالله قاسمی پیربلوطی - مرکز تحقیقات گیاهان دارویی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرقدس، تهران
فاطمه خاکدان - گروه زیست شناسی، دانشگاه خواهران سمنان (فرزانگان)

جاشیر (Prangos spp.)گیاهی دارویی و بومی برخی نواحی ایران است که در طب سنتی در درمان بسیاری از بیماری ها مورد استفاده قرار می­گیرد. این تحقیق به­منظور بررسی محتوای فنل و فعالیت آنتی­اکسیدانی اندام­های هوایی در مرحله گلدهی از ۸۰ جمعیت متعلق به هفت گونه P. hausslmechtii، P. lophoptera، P. corymbosa، P. uloptera، P. acaulis،  P. platychloenaو P. ferulacea در بهار و تابستان ۱۳۹۷ در شش استان لرستان، اصفهان، فارس، خوزستان، کهگیلویه­ و بویراحمد و چهار­محال ­و ­بختیاری به­صورت طرح بلوک­های کامل تصادفی انجام شد. بعد از تهیه عصاره متانولی اندام هوایی به روش خیساندن، فنل کل و فعالیت ضداکسیدانی عصاره به­ترتیب به روش فولین سیکالتو و دی فنیل پیکریل هیدرازیل (DPPH) اندازه گیری شد. برای تجزیه و تحلیل آماری از تجزیه واریانس و برای مقایسه میانگین­ها از آزمون دانکن استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان داد که بین جمعیت­ها و گونه های مختلف جنس جاشیر به لحاظ میزان فنل کل و فعالیت آنتی­اکسیدانتی تفاوت وجود دارد. میزان فنل کل عصاره متانولی اندام­ هوایی ۸۰ جمعیت متعلق به هفت گونه جنس جاشیر بین ۵۹/۱۷ تا ۷۶/۱ میلی گرم گالیک­اسید در گرم عصاره و ظرفیت ضداکسیدانی آن­ها بین ۷۷/۶۱ تا ۲/۹۶ درصد متغیر بود. بیشترین میزان فنل کل و نیز فعالیت ضداکسیدانی در عصاره اندام­های هوایی جنس جاشیر متعلق به جمعیت­های ۵ (از گونه P. acaulis) و ۴۸ (از گونه P. platychloena)و کمترین میزان در جمعیت­های ۸۰ (از گونه P. platychloena)و ۳۶ (از گونهP. platychloena) مشاهده شد. در بین هفت گونه جنس جاشیر بیشترین میزان فنل کل و فعالیت ضداکسیدانی در گونه­های P. ulopteraوP. acaulisیافت شد. با توجه به خاصیت بالای آنتی اکسیدانی گیاهان جنس جاشیر و همچنین به دلیل خطرات سرطان زایی آنتی اکسیدان های مصنوعی پیشنهاد می گردد گونه­های مختلف این جنس مخصوصا گونه­های P. ulopteraوP. acaulis به عنوان جایگزینی مناسب بجای مواد نگه دارنده استفاده شوند. به طوری­که می توان از آن ها به عنوان منابع غنی و در دسترس، در صنایع غذایی و داروسازی استفاده کرد.  

آنتی اکسیدان, جاشیر, فنل کل, عصاره, رویشگاه