صنم صفائی چائی کار - Tea Research Center, Horticultural Sciences Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREOO),
بابک ربیعی - ۲- Professor of Plant Breeding, Department of Agronomy and Plant Breeding, College of Agricultural Science, University of Guilan, Rasht, Iran.
مهدی رحیمی - Assistant Professor of plant breeding, Department of Biotechnology, Institute of Science and High Technology and Environmental Sciences, Graduate University of Advanced Technology, Kerman, Iran

     تنش خشکی یکی از مهم­ترین تنش­های غیرزیستی در گیاهان زراعی است که بر حسب زمان، مدت و شدت تنش می­تواند عملکرد دانه را با تاثیر بر هر یک از اجزای آن کاهش دهد. این پژوهش با هدف ارزیابی پتانسیل ژنتیکی تحمل به خشکی روی عملکرد دانه (شلتوک) در ژنوتیپ­های برنج انجام شد. آزمایش به­صورت دو طرح مجزا در قالب بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان در سال ۱۳۸۵ انجام شد. آبیاری مزرعه آزمایشی در هر دو محیط تنش و بدون تنش، تا ابتدای دوره پنجه­دهی ژنوتیپ­ها به­طور یکسان و به­صورت غرقابی انجام شد. سپس در آزمایش در شرایط خشکی، آبیاری به­طور کامل قطع گردید، در حالی­که در آزمایش در شرایط بدون تنش، آبیاری به­طور کامل تا انتهای دوره رسیدگی انجام شد. نتایج حاصل از مقایسه میانگین شاخص­های مختلف تحمل و حساسیت به خشکی بر اساس عملکرد دانه، ارقام Araguiua، Diwani، دم سفید، دم سرخ و حسن سرایی آتشگاه را به­عنوان ژنوتیپ­های حساس به خشکی معرفی نمودند این ارقام دارای بیشترین حساسیت به خشکی بودند و کمترین عملکرد شلتوک (به ترتیب ۶۸/۱، ۴۸/۱، ۸۲/۱، ۹۶/۱ و ۱۴/۲ تن در هکتار) را تولید نمودند. همچنین، ارقام نعمت، سپیدرود، IR۶۴، بجار و IR۵۰ بیشترین تحمل را به تنش خشکی نشان دادند و دارای بالاترین عملکرد شلتوک (به ترتیب ۰۷/۷، ۵۹/۴، ۰۴/۴، ۰۳/۴ و ۳۸/۴ تن در هکتار) بودند. این ارقام برای کشت در سال­های خشک و شرایط کم آب و نیز به­عنوان والدین تلاقی برای افزایش تحمل به خشکی ارقام والدین تجاری برنج توصیه می­شوند. نتایج حاصل از تجزیه به مولفه­های اصلی در شرایط تنش خشکی دو مولفه اصلی را شناسایی نمود که بیش از ۹۸ درصد از واریانس شاخص­ها را توجیه نمودند. ترسیم بای­پلات بر اساس دو مولفه اصلی نشان داد که مولفه اول (پتانسیل عملکرد و تحمل به خشکی) همبستگی مثبت و بالایی را با شاخص­های YS، YP، MP، GMP، HM و STI دارد. دومین مولفه (پاسخ به خشکی) همبستگی مثبت با شاخص­های DRI و RDI داشت. تجزیه خوشه­ای داده­ها بر مبنای تمامی صفات مطالعه شده به روش حداقل واریانس وارد ژنوتیپ­ها را در ۴ گروه طبقه­بندی نمود. برآورد میانگین گروه­ها و تفاوت آنها از میانگین کل ژنوتیپ­ها نشان داد که اختلاف معنی­داری بین گروه­ها از نظر کلیه صفات فیزیولوژیک و مرفولوژیک اندازه­گیری شده وجود دارد.  

By plot, Cluster analysis, Drought indices, Principle components, Rice, بای پلات, برنج, تجزیه خوشه ای, شاخص های خشکی, مولفه های اصلی