یوسف محمدنژاد عالی زمینی - استادیار گروه پژوهش های ادبی پژوهشکده زبان و ادبیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران
اشکان جعفری - دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

عباس نعلبندیان به­عنوان مولفی فرم­گرا و پیشرو تاثیر بسیاری بر تئاتر و نمایش معاصر ایران گذارد؛ دغدغه او هم در نمایش­نامه­ها و هم در آثار غیر نمایشی­اش «فرم» بوده است. آشنایی­زدایی از نکات بسیار مهمی است که فرمالیست­ها، به­ویژه شکلوفسکی، بر آن تاکید می کردند. این ویژگی ممتاز فرم­گرایی به­صورت برجسته در آثار نعلبندیان نیز دیده می­شود. باوجود این، در معدود پژوهش­هایی که تاکنون راجع به او انجام­گرفته، بیش از فرم به محتوای آثارش توجه شده است. از این رو در نوشتار پیش رو کوشش شده تا ابعاد مختلف آشنایی­زدایی در آثار عباس نعلبندیان با تاکید بر هنجارگریزی­های واژگانی، معنایی، نوشتاری، سبکی، زمانی و نحوی بررسی و تحلیل شود و ضمن آن به آشنایی­زدایی در وجوه پیرامتنی این آثار نیز توجه شود. هدف از پژوهش حاضر پاسخ­دادن به این پرسش­هاست که هنجارگریزی و آشنایی­زدایی در آثار عباس نعلبندیان چگونه صورت گرفته است؟ کدام نوع از انواع هنجارگریزی­ها در آثار او بسامد بیشتری دارد و دلایل و زمینه­های آن کدام­ است؟ آیا بسامد هنجارگریزی در وجوه پیرامتنی به­اندازه وجوه شش­گانه مذکور در خوانش آثار او تعیین­کننده است؟ نتایج پژوهش نشان­دهنده آن است که بسامد هنجارگریزی نوشتاری (با توجه به غلط­نویسی تعمدی مولف) در آثار مورد بررسی بسیار بالاست. درزمینه هنجارگریزی معنایی نیز تکیه بر تضاد و تکرار بسیار زیاد است؛ همچنین رویکرد هنجارگریزانه نویسنده در اجزای پیرامتنی آثارش چنان پررنگ است که به­نظر می­رسد در خوانش این آثار نمی­توان آن را نادیده گرفت.  

نعلبندیان, آشنایی­ زدایی, هنجارگریزی, پیرامتنیت