سید مرتضی ابطحی - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
عبداله سیف - استادیار ژئومورفولوژی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

  یکی از عوامل اصلی تخریب سرزمین یا بیابانزایی، فشارهای انسانی و نوع رابطه طلبکارانه و یکسویه آدمی با زیستبوم است؛ رابطهای که بدون لحاظ خواهشهای بومشناختی منطقه، صرفا بر بنیاد رفع نیازهای اجتماعی و مصلحتهای اقتصادی کوتاهمدت جوامع انسانی قوام و دوام یافته است. چنین است که در پژوهش حاضر کوشیدهایم تا به عامل جمعیت انسانی و فشار آن بر محیط بپردازیم. فشار جمعیت بر محیط زیست، یکی از مولفههای کاهنده کارایی سرزمین و تشدیدکننده بیابانزایی است که کیفیت و کمیت آن در زیر حوضه مسیله کاشان مورد مداقه قرار گرفته است. این حوضه در شرق حوضه آبخیز دریاچه نمک واقع شده است. مراکز جمعیتی در جناح جنوبی، غربی و شمال غربی حوضه مستقر است و مابقی حوضه به دلیل حاکمیت شرایط اقلیمی خشک و بیابانی خالی از سکنه است. این توزیع جمعیتی طی سالیان اخیر تغییرات و نوساناتی را به دنبال داشته و باعث تراکم بیش از حد و توان محیطی بعضی نقاط، بخصوص شهرها شده است. به منظور بررسی روند تغییرات، آمار جوامع انسانی حدفاصل دو مقطع ۱۳۳۵ و ۱۳۸۵ این حوضه، یعنی دیرینهترین و جدیدترین آمار موجود به فاصله ۵۰ سال مورد فراکافت (آنالیز) قرار گرفتند. گسترش مساحت مناطق با «بیابانزایی شدید» و کاهش مناطق تحت اثر «بیابانزایی ناچیز» در شمار مهمترین نتایج حاصل از این مطالعه است. افزون بر آن، بررسی نسبت جمعیت بالقوه به بالفعل، گویای این واقعیت است که ادامه روند تغییرات جمعیت انسانی، میتواند گستره مناطق با بیابانزایی بسیار شدید را افزایش دهد. از این رو، بازمهندسی دوباره مدیریت این حوضه در راستای توسعه پایدار - بخصوص مدیریت آب به عنوان حیاتیترین پیراسنجه، چه به لحاظ کمی و چه به لحاظ کیفی - بایستی در صدر برنامهها قرار گیرد.

جمعیت, کیفیت اراضی, کاشان, بیابانزایی, تخریب, روش اصلاح شده فائو و یونپ