مهسا امینی حاجی باشی - کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
محمود رضایی - دانشیار و عضو هیئتعلمی دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
علیرضا بندرآباد - استادیار و رئیس دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

 رشد سریع شهرنشینی یکی از چالش‌های برنامه‌ریزان شهری در قرن 21 است. شهرنشینی سریع در ایران، هجوم مهاجران به شهرها و نبود برنامه‌ای کارا برای اسکان مهاجران سبب ایجاد مناطق حاشیه‌ای پیرامون شهرها، گسترش شهر به پیرامون و تخریب اراضی کشاورزی و باغ‌ها شده است. با توجه به این مسئله، پایش و مدیریت نحوة رشد کالبدی شهر امری ضروری است. پژوهشگران برای مهار گسترش‌های خارج از برنامه، مدل‌های پایش و پیش‌بینی مختلفی ارائه داده‌اند. پژوهش حاضر به تصویرسازی رشد حاشیه‌نشینی با تحلیل لکه‌های رشد حاشیه‌نشینی برای اولین بار در بازة زمانی 32 ساله، با استفاده از تصاویر چندزمانه و مدل زنجیرة مارکوف و سلول‌های خودکار پرداخته است. هدف این نوشتار بررسی فرایند گسترش کالبدی شهر ارومیه بین سال‌های 1363-1395 و پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی تا افق 1410 است. برای اجرای مدل، تصاویر ماهوارة لندست 5، 7 و 8 سال‌های 1363، 1371، 1381، 1391 و 1395 شهر ارومیه تهیه شد. سپس با استفاده از نرم‌افزارهای  ENVI، IDRISIو  ArcGISمیزان تغییرات کاربری اراضی محاسبه و درنهایت دو مدل مذکور اجرا شد. نتایج نشان می‌دهد مساحت اراضی ساخته‌شدة شهری از ۲۰۱۶٫۵۵ هکتار در سال 1363 به 8/6318 هکتار در سال 1395 افزایش ‌یافته است. اراضی باغ و کشاورزی نیز از 20/2571 هکتار در سال 1363 به ۶۲۸٫۷۹ هکتار در سال 1395 کاهش ‌یافته است. همچنین در نیمی از اراضی بایر ساخت‌و‌ساز صورت گرفته است. نتایج شبیه‌سازی نیز نشان می‌دهد اراضی ساخته‌شدة شهری تا افق 1410 به 01/7523 (58/86 درصد) محدودة طرح جامع خواهد رسید. مساحت باغ‌ها و اراضی کشاورزی به ۶۱۹٫۶ و اراضی بایر نیز به ۵۴۶٫۳۳ هکتار کاهش خواهد یافت.

ریخت‌شناسی (مورفولوژی) شهری, سیه‌نا, شهرسازی ایرانی-اسلامی, شهرسازی قرون ‌وسطایی اروپا, شهر ری