ابراهیم شریفی عاشورآبادی
مهدی میرزا
اکبری نیا

به منظور بررسی رویشگاههای طبیعی گونه های مختلف جنس ‭Thymus ‬و تاثیر کشت و اهلی کردن آن در اکوسیستم های زراعی در استان قزوین، آزمایش های جداگانه ای در سال های ‮‭88‬-،‮‭1384‬ به ترتیب در شرایط رویشگاهی و همچنین در شرایط زراعی استان به اجرا در آمد. ابتدا، پس از مراجعه به رویشگاه گونه های ‭Thymus daenensis. ‬و ‭kotschyanus Thymus‬، به ترتیب در مناطق الموت شرقی(شهرستان قزوین) و آبگرم(شهرستان بویین زهرا) نسبت به پلات گذاری و ثبت تعدادی از ویژگی ها و همچنین جمع آوری قلمه هر کدام از گونه های مورد نظر اقدام شد سپس هرکدام از گونه های بومی، در مزرعه تحقیقاتی واقع در ایستگاه تحقیقات کشاورزی به صورت قلمه کشت شدند. در تمام آزمایش ها، تیمارهای مورد بررسی شامل مراحل مختلف برداشت بود که برای هر کدام از گونه ها، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار آزمون شدند. در مدت اجرای آزمایش، تعدادی از ویژگی های آویشن و همچنین شاخص های فیزیولوژیک رشد مورد بررسی قرار گرفت. برای هر کدام از گونه ها، نتایج سال های آزمایش به صورت تجزیه مرکب مورد آزمون قرار گرفت. نتایج حاصل از بررسی رویشگاهی نشان داد که دامنه ارتفاعی پراکنش آویشن کوهی ‮‭1400‬ تا ‮‭2500‬ متر و آویشن دنایی از ‮‭1400‬ تا ‮‭1600‬ متر از سطح دریا بود. متوسط عملکرد دو گونه آویشن کوهی و دنایی در رویشگاه ها بترتیب حدود ‮‭250‬ تا ‮‭350‬ کیلوگرم در هکتار بود. اسانس آویشن دنایی در حدود 3 درصد و آویشن کوهی در حدود‮‭1/8‬درصد بود. عملکرد اسانس آویشن دنایی در حدود دو برابر کوهی تعیین شد. تیمول ، گاماترپینن و پی سایمن از ترکیب های عمده اسانس گونه های آویشن کوهی و دنایی بودند. در شرایط زراعی، آویشن کوهی در مرحله صد درصد گلدهی با دریافت حرارتی معادل ‮‭1182‬ درجه روز رشد، بیشترین ماده خشک را در سال اول معادل ‮‭89‬ گرم بر متر مربع تولید نمود. در سال اول، مرحله بذردهی در ‮‭2260‬ درجه روز رشد اتفاق افتاد. آویشن دنایی در مرحله صددرصد گلدهی با دریافت حرارتی معادل ‮‭1173‬ درجه روز رشد، بیشترین ماده خشک را در سال اول معادل ‮‭73‬ گرم بر متر مربع تولید نمود. بذردهی نیز در ‮‭2119‬ درجه روز رشد مشاهده شد. عملکرد سرشاخه آویشن کوهی و دنایی در چین اول از چین های بعدی بیشتر بود. با گذشت سالهای آزمایش بر عملکرد سرشاخه افزوده شد وبیشترین عملکرد سرشاخه گونه ها مربوط به سال ‮‭87‬ بود. متوسط عملکرد سرشاخه آویشن دنایی در سه سال آزمایش ‮‭4120‬ گیلوگرم در هکتار و آویشن کوهی ‮‭4830‬ کیلوگرم در هکتار بود. بازده اسانس و ترکیب های اسانس در چین ها و سال های آزمایش تغییر چندانی نشان نداد. میزان تیمول آویشن کوهی در مزرعه کمتر از نمونه های جمع آوری شده از رویشگاه آن بود. به طورکلی تیمول از ترکیب های اصلی اسانس مزرعه و رویشگاه بود. اما میزان تیمول رویشگاه در هردو سال آزمایش از نمونه های کشت شده در همه چین های برداشت آویشن دنایی و کوهی مزرعه بیشتر بود. لغات کلیدی: آویشن، رویشگاه،کشت و اهلی کردن، شاخص های فیزیولوژیک رشد، اسانس، استان قزوین