اندازه گیری و ارزیابی تجمع آلودگی فلزات سنگین در خاک و برگ سه گونه ی درختی (چریش، کهور و کنوکارپوس) در شهر بندرعباس

سابقه و هدف: انتشار ذرات معلق از اگزوز خودروها، سایش لاستیک و لنت، روان­ کننده ­های موتور و سایش حصار خیابانی، حاوی فلزات سنگینی است که سلامت اکوسیستم شهری را با خطر آلودگی مواجه می­ سازد؛ اما عمده­ی ذرات بر اندام هوایی گیاه و خاک بستر آن رسوب نموده و جذب گیاه می ­شود. گونه ­های مقاوم به آلودگی و دارای ظرفیت بالا برای جذب ذرات معلق، می ­تواند برای حذف ذرات معلق از هوای محیط شهری به­ کار آیند. به ­همین دلیل در پژوهش حاضر، سعی در سنجش و ارزیابی غلظت فلزات سنگین در اندام هوایی و خاک بستر گونه ­های درختی شهر بندرعباس است و گونه ­ای که بیشترین پتانسیل جذب فلزات سنگین را دارد، شناسایی گردد.مواد و روش ­ها: به­ منظور دستیابی به رهیافت پژوهش، ابتدا سه گونه­ ی درختی شامل: چریش (Azadirachta indica)، کونوکارپوس (Conocarpus erectus L.) و کهور (Prosopis juliflora) بعنوان گیاهان غالب شهر بندرعباس انتخاب گردید و در ۳۰ نقطه از میدان­ ها و خیابان­ های اصلی شهر به همراه پنج نقطه از محیط غیرآلوده در بیرون شهر (شاهد)، از خاک سطحی و برگ این گونه ­ها نمونه ­برداری شد و پس از آماده ­سازی و هضم نمونه ­ها، غلظت فلزات سنگین (کادمیوم، منگنز، روی و سرب) با استفاده از دستگاه جذب اتمی در نمونه ­های خاک و برگ درختان اندازه ­گیری شد. سپس اختلاف غلظت فلزات سنگین بین گونه­ های درختی با آزمون تحلیل واریانس و همچنین بین خاک و برگ و بین محیط شهری و شاهد با آزمون تی ­استیودنت بررسی شد. درنهایت برای تعیین گونه ­ی درختی با تجمع­ دهندگی بالای فلزات سنگین، از دو شاخص تجمع زیستی (BCF) و شاخص تجمع فلز (MAI) استفاده گردید.نتایج و بحث: نتایج نشان داد که الگوی فلزات سنگین در خاک و برگ گونه ­های درختی به ­صورت Mn > Zn > Pb > Cd بود. بیشینه ­ی غلظت فلزات سنگین به ­ترتیب در خاک و برگ گونه­ ی کونوکارپوس، چریش و کهور بود. ازلحاظ مکانی، بیشترین غلظت فلزات سنگین در نقاط نمونه­ برداری مربوط به بلوار امام حسین بود که امتداد شرقی - غربی داشته و از شمال شهر بندرعباس عبور کرده و بلوارهای شمالی - جنوبی شهر نیز به آن متصل­ اند؛ اما کمینه­ ی غلظت فلزات سنگین در بلوار خلیج ­فارس مشاهده شد. غلظت فلزات منگنز و سرب در خاک گونه­ های گیاهی متفاوت بود و اختلاف آن­ها در سطح ۹۵ درصد معنادار بود، اما غلظت کادمیوم و روی در خاک گونه­ های درختی اختلافی مشاهده نشد. در اندام هوایی گونه ­های درختی موردمطالعه، غلظت سرب، منگنز و روی تفاوتی مشاهده نشد و اختلاف آن­ها در سطح ۹۵ درصد معنادار نبود؛ اما غلظت کادمیوم در اندام هوایی گونه ­ها (برگ درختان)، متفاوت بوده و اختلاف بین گونه­ ها در سطح ۹۵ درصد معنادار بود. اختلاف آماری غلظت فلزات سنگین بین خاک و برگ درختان در سطح ۹۵ و ۹۹ درصد معنادار بود؛ همچنین غلظت فلزات سنگین در خاک و برگ درختان بین محیط­ شهری و شاهد در سطح ۹۵ درصد اختلاف معناداری داشت. الگوی شاخص تجمع زیستی در همه ­ی گونه­ ها Zn > Pb > Mn > Cd بود و فلزات سنگین دارای انباشت­ گر متوسط برای گونه ­های درختی بودند. شاخص تجمع زیستی (MAI) نشان داد که کونوکارپوس دارای بیشترین پتانسیل جذب فلزات سنگین است و کمترین پتانسیل جذب نیز در گونه­ ی کهور مشاهده گردید. در توزیع مکانی این شاخص نیز، بلوار امام حسین و خیابان­ هایی که از آن انشعاب می­ گیرند، دارای بیشترین شاخص تجمع زیستی فلزات سنگین هستند.نتیجه ­گیری: گونه ­ی کونوکارپوس با جذب آلاینده ­های ناشی از ترافیک شهری، موجب پالایش هوای آلوده­ ی شهر بندرعباس می ­شود. کهور یا سمر که یکی از درختان مهاجر در شهر بندرعباس می­ باشد، با ریشه ­های قوی و عمیق موجب خشکیدن آب­های سطحی و زیرزمینی منطقه می­ شود. از طرف دیگر، پتانسیل آن برای جذب آلاینده­ های هوای شهری بسیار ضعیف است. بنابراین کونوکارپوس و دیگر گیاهانی که علی­رغم مقاومت در برابر خشکی و گرما، پتانسیل بالایی در پالایش آلودگی شهری دارند، می­ تواند جایگزین کهور گردد.

کلیدواژه ها:

کنوکارپوس ، بندرعباس ، کادمیوم ، شاخص تجمع فلز ، شاخص تجمع زیستی