واژه نامه توصیفی آموزش یادگیری فعال (Active Learning)

یادگیری فعال را شاید بتوان با توضیح متضاد آن، یعنی، یادگیری منفعل (Passive Learning)، بهتر فهمید. در یادگیری منفعل، که غالبا و نه اختصاصا، در روش سخنرانی تجلی پیدا می کند، اصل بنیادین پذیرفته شده ای است که فراگیر، دانایی مختصری دارد و برای پر شدن ذهن او از دانش، باید در مقابل یک فرد دانا بنشیند و به گفتار او گوش دهد. یادگیری فعال، در مقابل، مشتمل بر مجموعه راهبردهایی است که فراگیر را در جریان یادگیری مشارکت دهد و او را برای عمق بخشیدن به یادگیری خود توانا سازد. این راهبردها که برای تحقق یادگیری فعال پیشنهاد شده اند، تحت عناوین: یادگیری مبتنی بر مورد (Case-Based Learning)، یادگیری اکتشافی (Discovery Learning)، یادگیری تجربی (Experiential Learning) و یادگیری از طریق بازاندیشی (Reflective Learning) و عناوین مشابهی از این دست، در متون آموزشی، و بویژه در متون آموزش پزشکی، کاربرد وسیع یافته اند. همچنین تدابیری از قبیل: پرسش و پاسخ، بارش افکار (Brain storming)، فعالیت در گروه های کوچک، ایفای نقش، شبیه سازی، کارگاه های آموزشی و ارزشیابی فرایندی، برای تحقق راهبردهای یادگیری فعال پیشنهاد شده اند. یادگیری مبتنی بر مورد (Case-Based Learning) این راهبرد یادگیری فعال، که در آموزش پزشکی و سایر آموزش های حرفه ای کاربرد وسیع یافته است، بر این باور زیربنایی تکیه دارد که موارد مطالعاتی فراگیران در آموزش های حرفه ای باید از موقعیت های واقعی که در آن حرفه اتفاق می افتد، انتخاب شود و نه اینکه صرفا اصول علمی در هر رشته تدریس گردد. فراگیران علوم پزشکی غالبا در معرض مواردی قرار می گیرند که برای یادگیری و شناسایی و کشف آن نیازمند به بحث در گروه های کوچک، و نیز فردی هستند که مباحث را هدایت و تسهیل کند (Facilitator). یادگیری مبتنی بر مورد، گاهی معادل یادگیری مبتنی بر مساله Problem-Based Learning نیز به کار رفته است. یادگیری مبتنی بر شایستگی یا صلاحیت (Competence-Based Learning) یادگیری مبتنی بر شایستگی یا صلاحیت های خاص، از شایع ترین اصطلاحات در آموزش پزشکی و کلا آموزش های حرفه ای است. در رویکردهای آموزش پزشکی جامعه نگر، یادگیری مبتنی بر کسب صلاحیت های خاص، دارای ارزش محوری می باشد. در این نوع یادگیری، تاکید اصلی بر بروندادهای یادگیری (Learning outcomes)، کاملا واضح و تعریف شده و مورد نیاز برای آن حرفه است که باید به دقت آموزش داده شده و در آزمون ها، این صلاحیت ها با دقت مورد سنجش قرار گیرند. رویکرد یادگیری مبتنی بر شایستگی، بطور مشخص بر یادگیرندگانی تاکید دارد که کاربرد آموخته های خود و مهارت ها و ارزش های مرتبط با محیط واقعی کار و ارائه خدمت را منطبق بر معیارهای مشخص حرفه ای، از خود بروز دهند. این رویکرد یادگیری، بر واژه هایی مانند مهارت های محوری (Core skills)، مهارت های کلیدی (Key skills) و برآیندهای یادگیری تاکید دارد. یادگیری اکتشافی (Discovery Learning) این یادگیری نیز از راهبردهای (Strategies) یادگیری فعال می باشد که در روش های فعال تدریس نیز با همین نام فنونی برای آن ایجاد شده است. در این شیوه یادگیری، نقشی که معلم بر عهده می گیرد حائز اهمیت است. نقش معلم در این شیوه، بیش از تاکید بر انتقال اطلاعات، بر تسهیل در جستجو و جمع آوری اطلاعات تاکید دارد. لازم به ذکر است که ایفای نقش معلم در مقام راهنما و تسهیل کننده، قطعا نیازمند به معلمان یا استادانی است که مهارت ها و دانش های آنها بسیار فراتر از معلمان و استادانی باشد که صرفا به انتقال معلومات می پردازند. یادگیری تجربی (Experiential Learning) منظور یادگیری است که بر مرور و تجزیه و تحلیل فعال و سنجیده تجربیات فرد استوار باشد. هدف این گونه یادگیری آگاهانه، افزایش امکانات بهبود عملکرد فرد در آینده می باشد. این نوع از یادگیری، بر فلسفه و اصولی تکیه دارد که از گسترش و توسعه فعالیت حرفه ای براساس مشارکت در جامعه انسانی، دفاع می کند و اهمیت ارتباطات انسانی را در یادگیری مورد حمایت، و بی همتایی تجربه تک تک انسان ها را مورد تاکید قرار می دهد. در این روش یادگیری، تجربه (رابطه متقابل فرد و محیط) واحد اساسی یادگیری محسوب می شود که چنان که به دقت مورد بررسی فردی و یا گروهی قرار گیرد، راه را برای تجربه های وسیع تر بعدی هموار می سازد. این شیوه یادگیری در آموزش پزشکی، بویژه در دوره های کارورزی و کارآموزی بالینی، می تواند با وسعت مورد استفاده قرار گیرد. یادگیری باز (آزاد) (Open Learning) این نوع یادگیری، از اصطلاحاتی است که در دو دهه اخیر با گسترش کاربرد رایانه به فرهنگ مسائل آموزشی راه یافته است. یادگیری باز یا آزاد، در واقع، رویکردی به تدریس و یادگیری است که بر اساس انعطاف پذیری، دسترسی به منابع، سیستم ارائه خدمات آموزش و یادگیری و آزمون و بازخورد سریع، خود را جلوه گر می سازد. آنچه این نوع یادگیری را تسهیل کرده است، گسترش تکنولوژی ارتباطات رایانه ای و شبکه است. واژه هایی همچون یادگیری الکترونیکی (e-Learning) و یا یادگیری از راه دور، تقریبا هم معنا با این واژه می باشند. یادگیری باز (آزاد) طریقی است که برای گسترش آموزش مداوم جامعه پزشکی مورد توجه جهانی قرار گرفته است.