بازشناخت مسجد فهرج بر مبنای عناصر معماری ساسانی

در زمان فرمانروایی ساسانیان ساخت آتشکدهها و بغستانهایی باشکوه(به ویژه بغستان آناهیتا بانوی آب و باروری ) اهمیت خاصی داشته است . این نوع معماری به سادگی می توانسته است پس از اسلام به مسجد تبدیل شود؛ از جمله مسجد نایین و محمدیه که به مسجد تبدیل شدند؛ در صورتیکه مسجد فهرج با طرح خاص خود فقط برای مسجد ساخته شده ولی معماری آن کاملا ساسانی است و مساجدی که طرح مهرابه دارد و شاید یکی دو قرن پس از آن ساخته شده(نائین و محمدیه ) دارای سبک معماری ساسانی نیست و به جای قوسهای ناری و طاقهای آهنگ درگاههای جناغی و طاق تویزه و خوانچه و چهاربخش دارد(بخصوص در قسمتهای الحاقی جامع نائین که پوشش بسیار کوتاه غرفه های زنانه آن درست مشخصه سبک معماری خاصی است که اسلام می خواسته و می پذیرفته است ). این مطالعه با روش تحقیق توصیفی تحلیلی به بازشناخت فهرج بر مبنای عناصر معماری ساسانی پرداخته است . یافته های مطالعه حاضر نشان داد که : معماری مسجد فهرج به جز طرح اصلی که چیز تازه ای است ؛ کاملا ساسانی است ؛ قوسهای ناری و طاقهای آهنگ و حتی زغرهها و ستونک های چهارگوشه جرزها سرستونها و درگاهها و آرایش ها همه به سبک معماری پیش از اسلام است . برای آرایش نما از طاقچه های کوچک با پوشش شکنجی و نقش های شکنجی و دالبری استفاده شده و در جائی نقشی از کنگرههای تخت جمشید نیز دیده می شود، که وجود آن در معماری آن زمان، آن هم در مسجد شگفت آور است . طاق مسجد فهرج ارتفاع چشمگیری دارد و هیچگونه تلاشی را که می بایست قاعدتا برای سبک کردن و مردم وارکردن بنا بکار رود(ویژگی معماری بعد از اسلام)؛ دیده نمی شود و همچون بناهای پیش از اسلام شکوهی غرور آمیز دارد. همچنین تزیینات گچبری شکنجی و پیچک های مسجد نشانی از کاخ تیسفون دارد.

کلیدواژه ها:

عناصر معماری ، مسجد فهرج ، دوره ساسانی .