عوامل تاثیرگذار بر به کارگیری اقدامات مرتبط با مدیریت پایدار منابع آب در بین کشاورزان شهرستان کمیجان، استان مرکزی

سابقه و هدف: با توجه به بحران روزافزون محدودیت منابع آبی، مدیریت صحیح منابع آب و افزایش کارایی مصرف آب، به ویژه در بخش کشاورزی که بیشترین نرخ مصرف آب را دارد، اجتناب ناپذیر است. در واقع، مدیریت منابع آب هسته اصلی راهبردهای صرفه جویی در منابع آب به شمار می رود. با توجه به اهمیت موضوع، پژوهش های پرشماری در این زمینه انجام شده است. در این راستا، هدف اصلی این تحقیق بررسی عوامل تاثیرگذار بر به کارگیری اقدامات مرتبط با مدیریت پایدار منابع آب در بین کشاورزان شهرستان کمیجان استان مرکزی بود.مواد و روش ها: جامعه آماری این تحقیق تمامی سرپرستان خانوارهای کشاورزی مناطق روستایی شهرستان کمیجان بود (۵۱۰۰=N) که ۳۰۰ نفر از آنان با استفاده از روش نمونه گیری چندمرحله ای انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه محقق ساخته بود که روایی محتوایی آن با نظرسنجی از متخصصان مورد تایید قرار گرفت و روایی سازه و پایایی آن نیز از طریق بررسی برازش مدل در سه سطح مدل اندازه گیری، مدل ساختاری و مدل کلی به دست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از تکنیک چندمتغیره مدل سازی معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزئی استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارهای SPSS و Smart PLS انجام شد.نتایج و بحث: در این تحقیق ترتیب، فرضیه های تحقیق بر اساس این مدل آزموده شد. نتایج آمار توصیفی نشان داد کشاورزان مورد مطالعه از میانگین سنی و سابقه کار کشاورزی بالا (به ترتیب ۲۱/۵۴ و ۹/۲۸ سال) و سطح تحصیلات پایین (۷/۸۱ درصد کمتر از دیپلم) برخوردارند. چاه نیمه عمیق، قنات و چاه عمیق به ترتیب با ۴۳، ۳/۲۸ و ۲۱ درصد منبع اصلی آب برای بهره برداران است و ۶/۷ درصد آنها نیز از ترکیب آب قنات و حداقل یک منبع دیگر استفاده می کنند. آبیاری سنتی شیوه غالب آبیاری است (۳/۸۹ درصد) و تنها بهره برداران اندکی از روش های نوین آبیاری استفاده می کنند. همچنین، نتایج نشان داد بیشتر کشاورزان (۴/۹۰ درصد) در سطح متوسط و کمتر اقدامات مرتبط با مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی را به کار می گیرند. بر اساس نتایج تحقیق، متغیرهای عوامل ترویجی (p-value=۰.۰۱، β=۰.۲۰۳)، عوامل آموزشی (p-value=۰.۰۱، β=۰.۲۹۹)، عوامل مشارکتی (p-value=۰.۰۱، β=۰.۲۲۳) و عوامل حمایتی (p-value=۰.۰۱، β=۰.۲۲۰) اثر مثبت و معنا داری بر متغیر وابسته دارند. در مجموع، این چهار متغیر در حدود ۱/۴۱ درصد از واریانس میزان به کارگیری اقدامات مرتبط با مدیریت پایدار منابع آب در بین کشاورزان را تبیین می کنند.نتیجه گیری: با توجه به نتایج این تحقیق می توان بیان داشت که مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی نیازمند یک رویکرد چندوجهی است و مجموعه ای از اقدامات فنی، اقدامات زراعی، اقدامات تکنولوژیکی، اقدامات کنترلی و اقدامات بازسازی را شامل می شود. نگاه تک بعدی و نداشتن رویکرد نظام مند می تواند به طور قابل توجهی منجر به کاهش اثربخشی برنامه های مدیریت منابع آب کشاورزی شود.

کلیدواژه ها:

مدیریت پایدار منابع آب ، عوامل آموزشی ، ترویجی ، مشارکتی و حمایتی بخش کشاورزی