واکاوی نقش فرهنگ وقف در تکوین ارسن های شهری بر اساس نظریه ساخت یابی

نهاد وقف در فقدان سازوکارهای رسمی برای مدیریت، برنامهریزی و توسعه فضایی شهرها در نظامهای سیاسی حاکم در جوامع خاورمیانه و ایران، دارای کارکردهای مدنی- اجتماعی بوده و نقش مهمی نیز در تکوین، معنا دادن و استمرار فرهنگ اسلامی در این شهرها داشته است. مجموعه های شهری نقشجهان اصفهان، گنجعلی خان کرمان و شیخ صفیالدین اردبیلی در دوره صفویه، از آن جمله هستند که با فرهنگ وقف شکلگرفته و تداوم حیات یافتهاند و اکنون نیز ساختار اصلی آن شهرها را تشکیل میدهند. در مقاله حاضر نقش فرهنگ وقف در تکوین این مجموعههای شهری بر اساس نظریه ساخت یابی گیدنز و روش تفسیری-تاریخی تبیین شده است. یافتهها نشان میدهند که نهاد وقف ژرف لایهترین اعمال و خواص تشکیلدهنده و تولیدکننده نظامهای شهری فوق است. در خصوص استمرار تاریخی آنها هم این شرایط و مناسبات دینی، اجتماعی و سیاسی حاکم بوده است که با تداوم و یا تغییر قواعد و منابع وقف، سبب بازتولید فضاهای شهری در دورههای مختلف شده است. در این میان، علما و مجتهدان بهعنوان تاییدکنندگان و مشروعیت دهندگان وقف نامهها، با نظارت، کنترل و بازاندیشی بهطور غیرمستقیم فرهنگ اسلامی را در شهر تداوم بخشیدهاند. آنچه از این مطالعات قابلاستخراج و ارجاع به نظر می رسد، این است که در ساختار نظام اجتماعی، رسیدن به سعادت واقعی و همهجانبه، جز در پرتو همکاری اجتماعی میسر نیست که نهاد وقف بهعنوان یکی از مصادیق مشارکتهای اجتماعی، در کیفیت ساختاری و برنامهریزی جامعه، نقش مهم و تاثیرگذاری ایفا می کند.

کلیدواژه ها:

Waqf Institution ، Reproduction of Space ، Development of the Islamic City ، Constitution Theory. ، نهاد وقف ، بازتولید فضا ، تکوین شهر اسلامی ، نظریه ساخت یابی