ارزیابی، شناسایی و تکثیر بذر گونه های مختلف بومادران ‭(Achillea spp.) ‬از نمونه های موجود در بانک ژن منابع طبیعی ایران

بومادران ‭(Achillea) ‬از جمله گیاهان دارویی و زینتی متعلق به خانواده کاسنی ‭(Asteraceae) ‬است که گونه های مختلف آن به صورت وحشی در مناطق مختلف ایران رویش دارند و از نظر دارویی بسیار حایز اهمیت می باشند. کشت و نگه داری بومادران به دلیل خواص دارویی سودمند آن اخیرا توجه زیادی را به خود جلب کرده، در حالی که گوناگونی ژنتیکی گونه های ‭Achillea ‬هنوز به درستی شناخته نشده است. در این پژوهش تنوع ژنتیکی جمعیت های مختلف ده گونه بومادران ‭(A. eriophora‬، ‭A.aleppica‬، ‭A. nobilis‬، ‭A..millefolium ‬،‭A. bieberstinii ‬،‭A. tenuifolia ‬،‭A.wilmelmsii ‬، ‭A.vermicularis ‬، ‭A.filipendulla ‬و‭A. pachycephalla) ‬تهیه شده از بانک ژن منابع طبیعی ایران به وسیله مارکر پروتیین های کل و آلوزیم های پراکسیداز و ارزیابی صفات جوانه زنی و صفات مورفولوژیکی و زراعی مطالعه شد. صفات زراعی در مزرعه به مدت 3 سال در ایستگاه تحقیقاتی البرز کرج ارزیابی شد. داده های حاصل از صفات مختلف جوانه زنی در آزمایشگاه (سرعت جوانه زنی، درصد جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، طول گیاه چه، بنیه بذر، نسبت طول ریشه چه به ساقه چه) و صفات زراعی (قطر گیاه، ارتفاع گیاه، تعداد ساقه، قطر گل، تعداد گل، وزن تر و وزن خشک گیاه) مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. برای تجزیه داده های صفات آزمایشگاهی از طرح آزمایشی کاملا تصادفی و برای صفات زراعی از طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار استفاده شد. مقایسه میانگین ها به روش دانکن در سطح احتمال %1 و %5 انجام گرفت. تجزیه واریانس بر روی صفات مورفولوژی در ده گونه بومادران، حاکی از تنوع قابل ملاحظه بین گونه ها است. این تفاوت معنی دار بالابودن کارایی برنامه های اصلاحی را در این گونه ها موجب خواهد شد. نتایج نشان دادند گونه ‭.A.millefolium ‬بیش ترین قطر گیاه، گونه ‭A.bieberstinii ‬بیش ترین تعداد ساقه، گونه ‭A. wilmelmsii ‬بیش ترین وزن خشک، گونه ‭A.vermicularis ‬بیش ترین تعداد گل، گونه ‭A.filipendulla ‬بیش ترین ارتفاع گیاه و بیش ترین تولید محصول داشتند. گونه های ‭A. pachycephalla ‬و ‭A. nobilis ‬بیش ترین قطر گل را داشتند. در این پژوهش به نظر می رسد بتوان با تلاقی بین گونه های ‭A. filipendulla ‬که ارتفاع گیاه بیش تری داشته و ‭A.vermicularis ‬که تعداد گل بیشتری داشته می توان به ارقامی دست یافت که محصول بیش تری تولید و گل های بیش تری تولید نمایند. مقایسه گونه های مختلف از نظر ویژگی های مرفولوژیکی نشان دادند که گونه های ‭A.eriophora‬، ‭A.aleppica‬، ‭A. tenuifolia ‬و‭A. wilmelmsii ‬ضعیف ترین و گونه های ‭A.millefolium‬، ‭A.nobilis ‬و ‭A.filipendulla ‬قابل توصیه ترین گونه های بومادران جهت هلی کردن و زراعت می باشند‭. SDS-PAGE ‬پروتیین های کل و ‭PAGE ‬پراکسیداز، تنوع درون و میان گونه ای بالایی نشان دادند که تمایز مشخصی بر اساس منشا و رویش گاه نشان ندادند. تقریبا در بیش تر گونه ها هم بستگی بین ماتریس فاصله های ژنتیکی و جغرافیایی به وسیله آزمون مانتل ثابت نشد و ضریب هم بستگی بین آن ها از نظر آماری معنی دار نگردید. این مسیله نیز نشان دهنده عدم وجود شیب محیطی در گوناگونی این دو مارکر است. از آنجایی که ایران یکی از مرکز تنوع جنس بومادران است، چنین تنوع بالایی در ویژگی های مختلف این گیاه دور از انتظار نمی باشد. بنابراین در برنامه های اصلاحی بومادران می بایست تنوع ژنتیکی جمعیت های گونه های مختلف بابونه با استفاده از والدین مختلف افزایش یابد. افزایش اساس ژنتیکی برای اصلاح بومادران می تواند به وسیله کاربرد سیستماتیکی ژرم پلاسم که الگوی پروتیینی متفاوتی داشته و ویژگی های کمی بهتری دارند حاصل شود. به علاوه اطلاعات حاصل از این پژوهش در مدیریت جمع آوری جمعیت های وحشی گونه های بومادران مفید است. از آنجایی که شناسایی گونه های بومادران بر اساس ویژگی های مرفولوژیکی دشوار است این نتایج ثابت کرد که دو مارکر پروتیین های کل و آلوزیم های پراکسیداز می توانند در شناسایی اکسشن های گونه های بومادران مورد استفاده قرار گیرند. اطلاعات حاصل از شباهت ژنتیکی گونه های بومادران می توانند در رده بندی سیستماتیکی و فرآیند اصلاح آنها موثر باشد واژه های کلیدی: بومادران، تنوع ژنتیکی، زراعی، جوانه زنی، ایران