سید اسماعیل جرجانی ایجاد کننده پزشکی پارسی

در فرهنگ و تمدن ایران و پزشکی آن، سید اسماعیل جرجانی اختری پرتوافشان است که تا آدمی بودن در این کره خاکی برقرار است، خاموش و فراموش نخواهد شد. امیر سید امام زین الدین اسماعیل بن حسن بن محمد حسینی جرجانی از نامدارترین پزشکان و دانشمندان ایران و جهان در سده های پنجم و ششم هجری است. او در سال 434 هجری قمری در گرگان زاده شد و پس از 97 سال زندگی ثمربخش در 531 هجری قمری در مرو به یزدان پیوست. جرجانی نخستین دایرهالمعارف جامع در پزشکی به زبان پارسی را نگاشت که همانا ذخیره خوارزمشاهی است و خود از آن دایرهالمعارف متوسطی به نام (الاغراض الطبیه و المباحث العلاییه) و دو خلاصه ی کوچک به نام های (خفی علایی) و (یادگار) به همان زبان تهیه نمود. وی با نوشتن این کتاب ها، پارسی نوشتن در پزشکی را که پیش از این سینا نیز وجود داشت بارور و شکوفا نمود. پس از آن پزشکی ایرانی، پارسی شد و آموختن پزشکی در ایران کنونی و دیگر پهنه های تمدن ایرانی و قلمرو زبان پارسی آسانتر و گسترده تر شد و نجات جان هزاران هزار تن از گذشتگان و نیاکان ما و شاید وجود بسیاری از ما مدیون این نابغه ی عالم بشریت است. جرجانی در ابتدا در همان گرگان به تحصیل پزشکی پرداخت که گواه آن موارد متعددی است که در ذخیره و الاغراض از گیاهان یا برخی از بیماریهای مردم گرگان به عنوان (شهر من) یاد می کند. گرگان در آن زمان یکی از کانون های مهم پزشکی و سایر دانشهای ایران بود. ابوعلی سینا چندی در گرگان زیست و ابوعبید جوزجانی شاگرد و زندگینامه نگار شیخ در 404 هجری قمری در این شهر به او پیوست و از آن پس سنت و یاد سینایی قرن ها در گرگان ادامه داشت.