تحلیلی تاریخی بر عناصر و ساختار کالبدی فضایی بازار شهر همدان در دوره اسلامی

شهر همدان از دیرباز به جهت قرارگیری بر سر مسیرهای اصلی کشور، از تجارت فعال و پررونقی برخوردار بوده است . در این میان به واسطه عبور جاده خراسان بزرگ از این حوزه جغرافیایی فرهنگی ، از قرنها پیش یکی از مراکز مهم مبادلات تجاری به شمار می آمده و حتی تا اواخر دوره قاجاریه بخش زیادی از مبادلات ایران با غرب از طریق همدان و بغداد صورت می گرفته است . از این رو، شهر همدان در غرب ایران همواره برای تجارت با ممالک غربی مرکز انبار مالالتجاره بوده است ؛ شکل گیری بازار و عناصر وابسته به آن از جمله سراها و خانها در بافت قدیم شهری نتیجه همین امر است . نظر به اهمیت موضوع پژوهش در اسناد تاریخی ، در این نگارش سعی شده است تا به مطالعه ویژگی های تاریخی ، کالبدی و عناصر وابسته به بازار همدان پرداخته شود. بررسی علل شکل گیری ، ساختار کالبدی و کاربری بافت قدیم بازار و سراهای آن در دوره اسلامی و همچنین علل رونق اقتصادی همدان در اواخر دوره قاجاریه ، مهمترین مساله ای است که در جریان این پژوهش باید به آن پاسخ داده شود. ماهیت و روش این پژوهش ، از نوع تحقیقات تاریخی و توصیفی است و اطلاعات مورد نیاز، به دو شیوه اسنادی و میدانی جمع آوری شده است . پیش فرض تحقیق بیانگر این است که بازار شهر همدان به مانند سایر بازارهای دوره اسلامی به شکل مجموعه ای از چشمه طاقها احداث شده که هر یک از راسته های آن مختص عرضه یک نوع کالا بوده است . از دوره صفویه تا اواخر دوره قاجاریه به جهت قرار داشتن دشت همدان در مسیر بغداد به دریای خزر سبب افزایش تجارت همدان با شهرهای مختلف فلات ایران، ممالک غربی و روسی شد؛ و به دنبال آن با حضور بازرگانان ملل مختلف با انواع اجناس و کالاها در سطح این شهر زمینه های رونق اقتصادی و شکل گیری سراها در داخل بازار را بیش از بیش فراهم ساخت .

کلیدواژه ها:

شهر همدان ، شهر ایرانی اسلامی ، اسناد تاریخی ، کالبد بازار ، دوره صفویه و قاجاریه ، ساختار فضایی .