بررسی صفات فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی و متابولیت های ثانویه زعفرا ن د ر مراحل مختلف بیولوژیکی رشد در شرایط ارگانیک

زعفران (.Crocus sativus L) از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای جهان است. این گیاه چند ساله بودهو عوامل زیادی در کمیت و کیفیت محصول تولیدی آن نقش دارند که یکی از مهمترین آنها سن مزرعه می باشد.بر همین اساس، به منظور بررسی اثر سن مزرعه بر صفات مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و متابولیت های ثانویهزعفران پژوهشی در سال زراعی ۱۴۰۱ - ۱۴۰۰ به صورت طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در مزرعه پژوهشیپژوهشکده فناوری های نوین زیستی دانشگاه زنجان اجر ا گردید. جهت اجرای آزمایش، سه مزرعه زعفران باسنین بیولوژیکی یک ساله، دو ساله و پنج ساله به عنوا ن تیمارهای آزمایش انتخاب و سپس از هر مزرعه، سهکرت به ابعاد ۴ × ۳ متر (۱۲ متر مربع) به صورت تصادفی انتخاب و صفات مورد نظر اندازه گیری شدند. نتایجنشان داد که سن مزرعه برصفات مختلف زعفران اثرگذار است. سن مزرعه بر تعداد برگ و طول کلاله اثرمعنی داری نداشت ولی با افزایش سن مزرعه، صفات تعداد بنه های دختری، وزن تر توده اولیه، تعداد گل، عملکردگل، عملکرد خشک کلاله، کربوهیدرات ریشه افزایش یافت و در مزرعه با سن پنج ساله بیشترین مقدار را دارابود. وزن تر بنه مادری، رنگیزه های کلروفیلی، پروتئین و کربوهیدرات برگ در مزرعه یک ساله بیشترین مقدار راداشت و با افزایش سن بیولوژیکی مزرعه، کاهش یافت. زعفران پنج ساله با ۵۴ / ۲۴ گرم در متر مربع بیشترین ومزرعه یک ساله با ۱۶ / ۱۶ گرم در متر مربع کمترین عملکرد گل را داشت. عملکرد کلاله خشک در مزرعه یکساله و پنج ساله با ۱۴۵ / ۰ و ۵۸۸ / ۰ گرم در متر مربع به ترتیب کمترین و بیشترین مقدار را داشت که تفاوت۵ / ۳۰۵ درصدی با یکدیگر داشتند. میزان کروسین و سافرانال با افزایش سن مزرعه افزایش یافت. بیشترین میزانکروسین و سافرانال به ترتیب با ۶۴ / ۱۴۶ و ۰۴ / ۸۹ میلی گرم بر گرم وزن خشک کلاله، در مزرعه پنج ساله زعفرانمشاهده گردید، در حالی که ماده پیکروکروسین در سال دوم با ۹۶ / ۱۰۵ میلی گرم ب ر گرم وزن خشک کلاله،بیشترین مقدار را داشت. ترکیبات ثانویه شناسایی شده در مزرعه یک ساله، دو ساله و پنج ساله به ترتیب ۲۶ ، ۱۹و ۱۵ ترکیب بود. بیشترین ترکیبات ثانویه تشکیل دهنده مزرعه یک ساله زعفران لولیولید به میزان ۰۵ / ۱۸ درصد،تیمول به میزان ۳ / ۱۷ درصد و دی هیدروپر یلیک اسید به میزان ۸۷ / ۵ درصد بود. در مزارع دو ساله نیز ترکیباتکامفور سولفونیلکلراید، تیمول و اتیل بنزن به ترتیب با ۹ / ۳۷ ، ۶۷ / ۲۱ و ۵۷ / ۶ درصد بیشترین ترکیبات ثانویهبودند. در مزرعه پنج ساله، تیمول با ۳۱ / ۱۹ درصد، کامفور سولفونیل کلراید با ۸۳ / ۱۴ درصد و دیوزفنل با ۰۵ / ۷درصد بیشترین ترکیبات ثانویه تشکیل دهنده زعفران بود. به طور کی نتایج نشان داد که زعفران پنج ساله نسبتبه یک ساله و دو ساله هم از نظر کیفیت و هم عملکرد مطلوب تر است.

کلیدواژه ها:

سن مزرعه ، ترکیبات ثانویه ، کلاله خشک ، پیکروکروسین ، سافرانال ، کروسین