اسرار بلاغی استفهام در قرآن کریم

بلاغت، به معنای مطابقت کلام با مقتضای حال مخاطب، هماره به عنوان یکی از جلوه­های اعجاز و هماورد ناپذیری قرآن، مطرح بوده است. علم معانی، در جهت شناخت دقیق ابعاد مختلف بلاغت کلام به صورت عام و کلام الهی به صورت خاص، پدید آمده است. این علم، کلام را به لحاظ افاده معانی ثانوی و تبعی، موضوع خود قرار داده و برای این هدف، انواع مختلف کلام، چه خبر و چه انشاء را بررسی می کند. در این میان، انشاء بر این اساس که آیا برای یافتن مطلوبی القا می شود یا نه، به انشای طلبی و غیر طلبی تقسیم می گردد. انشاءهای طلبی، به دلیل افاده معانی ثانوی، در علم معانی از اهمیت بالایی برخوردارند. استفهام یکی از اقسام پرکاربرد این انشاء است که در قرآن نیز فراوان یافت می شود و بررسی معانی ثانوی آن بی شک در آشکار نمودن بلاغت و اعجاز قرآن اثرگذار است. بررسی مهم­ترین جمله­های استفهامی قرآن، روشن می سازد که تنها نوزده مورد از استفهام های قرآن در معنای حقیقی، یعنی طلب علم، به کار رفته و بیشتر آن ها در معانی مجازیی چون انکار ابطالی، انکار توبیخی، تقریر، نفی، تعجب، ترغیب و تسویه کاربرد داشته اند.

کلیدواژه ها:

بلاغت ، انشاء طلبی ، استفهام ، اغراض ثانوی ، اعجاز قرآن