تغییرپذیری فرم های اصلی و ثانویه هوموس در مقیاس محلی در رابطه با شاخص های مورفومتری

سابقه و هدف: فرم هوموس خاک تحت تاثیر عوامل زیستی مانند نوع پوشش گیاهی و موجودات خاک بر روی عوامل غیر زیستی مانند اقلیم، توپوگرافی و سنگ بستر تکامل می یابد؛ بنابراین شاخص مهمی در جنگل است. پژوهش ها نشان داده که تغییرات ارتفاع از سطح دریا تاثیر معنی داری بر تغییرات فرم هوموس دارد لیکن رابطه آن با تغییرات متغیرهای مرتبط با ریخت شناسی توپوگرافی مبهم است. این پژوهش باهدف تعیین رابطه شاخص های مورفومتری توپوگرافی با تغییرات فرم های هوموس در مقیاس محلی انجام شد.مواد و روش ها: در شیب یک گرادیان ارتفاعی ۲۰۰ تا ۱۰۰۰ متری با استفاده از ۵۱۰ پروفیل هوموس، فرم های اصلی و ثانویه هوموس با استفاده از طبقه بندی فرم های هوموس خشکی زی تروفرم (مناسب برای جنگل های کوهستانی معتدله) به روش طبقه بندی اروپایی در مساحت ۱۷۰۰ هکتار از سری اول جنگل شصت کلاته تعیین شد. مشخصه های اولیه و ثانویه توپوگرافی از مدل رقومی زمین باقدرت تفکیک مکانی ۱۰ متر به دست آمد. از آنالیز تشخیص و رگرسیون برای تعیین روابط استفاده شد.یافته ها: نتایج نشان داد طبقه بندی منطقه به دو حد ارتفاعی پایین بند کمتر از ۵۹۹ متر و میان بند بالاتر از ۶۰۰ متر باعث افزایش ضریب صحت کلی برای فرم هوموس اصلی به ترتیب ۵۵ و ۱۴ درصد و برای فرم هوموس ثانویه ۸۳ و ۵۸ درصد خواهد شد. ضریب کاپا نیز برای فرم هوموس اصلی دو منطقه پایین بند و میان بند به ترتیب ۱۱۲ و ۴۹ درصد افزایش یافت. در پایین بند فراوانی فرم هوموس اصلی مول بیشتر بود حال آنکه دو فرم هوموس اصلی مودر و آمفی در میان بند فراوانی بیشتری داشتند. تغییرات فرم های هوموس ثانویه نشان داد که در پایین بند فراوانی یومول بیشترین است، حال آنکه یومودر در میان بند بیشترین فراوانی را داشت. درمجموع فراوانی فرم های هوموس یوماکروآمفی، یومزوآمفی و لپتوآمفی در میان بند بیشتر از پایین بند بود. برخلاف یافته های پژوهشی قبلی مشخص شد ارتفاع از سطح دریا ارتباط منفی با تغییرات فرم هوموس اصلی و ثانویه در میان بند دارد حال آنکه ارتباط مثبتی در پایین بند داشت و البته ارتباط شیب برعکس آن بر تغییرات فرم های هوموس اثر می گذارد. رابطه انحنای نیمرخی و انحنای مسطح با فرم هوموس اصلی و ثانویه در پایین بند و میان بند مثبت بود؛ به دیگر سخن با افزایش تقعر دامنه در جهت شیب و تحدب دامنه عمود بر شیب تمامی افق های دیفرانسیل هوموس حضور خواهند داشت و باعث تشکیل ساختمان خاکدانه بزرگ زیستی در افق نیمه آلی Ah خواهد شد که حضور یومول و لپتوآمفی را توضیح می دهد. شاخص رطوبت توپوگرافی نیز در پایین بند و میان بند رابطه مثبتی با تغییرات فرم های هوموس اصلی و ثانویه داشت که نشان می دهد با افزایش رطوبت خاک که ناشی از محتوای ماده آلی بیشتری در افق های سطحی خاک است، فرم هوموس اصلی به طرف مودر تمایل خواهد یافت.نتیجه گیری: ارتباط تغییرات فرم های هوموس اصلی و ثانویه با شاخص های مورفومتری نشان داد که روند تغییرات ارتفاع از سطح دریا و شیب با تغییرات فرم های هوموس در پایین بند و میان بند به صورت یکسان نیست و عکس همدیگر است که تاکید می نماید در بررسی هایی با مقیاس محلی توجه به جزئیات نتایج را دقیق تر خواهد نمود. از بین مشخصه های ثانویه شاخص رطوبت توپوگرافی به عنوان متغیری اثرگذار بر تغییرات فرم های هوموس معرفی شد. وضعیت تحدب و تقعر دامنه می تواند با تغییر بر دخل وخرج آب، رطوبت و زهکشی افق نیمه آلی Ah تغییرات معنی داری بر فرم های هوموس اصلی و ثانویه داشته باشد.

کلیدواژه ها:

شاخص مورفومتری ، فرم هوموس ، ارتفاع از سطح دریا ، مشخصه توپوگرافی ، شاخص رطوبت