رابطه ساختار بازار عسل با کارایی فنی در واحدهای تولیدکننده عسل در ایران

زمینه مطالعاتی: بهبود کارایی یکی از مناسب ترین شیوه های افزایش تولید در بخش کشاورزی می باشد. در این راستا وجود بازارهای کارای رقابتی می تواند از جمله عوامل موثر بر بهبود کیفیت و کمیت تولید و ارتقای کارایی باشد. هدف: مطالعه حاضر در پی تعیین ساختار بازار عسل در استان های تولیدکننده این محصول و تاثیر آن بر میزان کارایی فنی عسل می باشد. روش کار: این پژوهش با استفاده از شاخص هرفیندال-هیرشمن و با درنظر گرفتن دو سناریو به محاسبه ساختار بازار استان های تولیدکننده عسل می پردازد. در سناریوی اول شاخص مزبور بر اساس سهم تولید شهرستان ها از کل مقدار عسل تولید شده در هر استان و در سناریوی دوم بر اساس سهم زنبورستان های موجود در شهرستان ها از کل زنبورستان-های موجود در استان، محاسبه می گردد. نهایتا تابع کاب-داگلاس مرزی به همراه تابع عدم کارایی که مقادیر محاسبه شده شاخص هرفیندال-هیرشمن در آن جایگذاری شده است به روش حداکثر درستنمایی برآورد گردیده و مقادیر کارایی فنی استان ها محاسبه می شود. داده های مورد استفاده در پژوهش حاضر برای دوره ی زمانی سال های ۹۸-۱۳۹۷ از نتایج سرشماری زنبورستان های کشور توسط وزارت جهاد کشاورزی، اخذ گردیده است. نتایج: بر اساس یافته های پژوهش میانگین شاخص هرفیندال-هیرشمن مبتنی بر سناریوی اول در سال ۱۳۹۷ برابر با ۲۳/۰ و در سال ۱۳۹۸ برابر با ۲۴/۰ بود و بازار عسل کشور طی سال های مورد بررسی بر اساس سناریوی اول، بصورت انحصار چندجانبه ارزیابی شد. همچنین میانگین شاخص هرفیندال-هیرشمن طبق سناریوی دوم برای سال های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به ترتیب معادل ۱۶/۰ و ۱۷/۰ حساب شد که حاکی از رقابتی بودن بازار عسل کشور طی سال های مورد بررسی بود. مطابق نتایج حاصل از برآورد تابع مرزی تصادفی، نهاده های زنبورستان، نیروی کار و کندو تاثیر مثبت بر میزان تولید عسل دارند. میانگین کارایی طی سال های ۹۸-۱۳۹۷ مطابق سناریوی اول برابر با ۲/۶۱ درصد و طبق سناریوی دوم معادل ۲/۶۴ درصد اندازه گیری گردید. همچنین نتایج تابع عدم کارایی موید آن بود که افزایش مقدار شاخص هرفیندال-هیرشمن یعنی افزایش درجه انحصار و فاصله گرفتن از بازار رقابتی دارای تاثیر مثبت بر عدم کارایی (تاثیر منفی بر کارایی) می باشد. نتیجه گیری نهایی: بررسی ساختار بازار عسل استان ها نشان می دهد که این بازار در سال های اخیر به سمت انحصار پیش رفته است و این روند موجب کاهش کارایی در زنبورستان های کشور شده است. بنابراین می توان با رقابتی تر کردن بازار عسل، کارایی زنبورستان های کشور را بهبود بخشید. در این راستا با ایجاد انگیزه برای مشارکت بیشتر علاقه مندان برای سرمایه گذاری در تولید عسل و صنایع مربوطه و همچنین رعایت شاخص های مدیریتی و کیفیت تولید عسل می توان زمینه ایجاد بازار رقابتی عسل در کشور را فراهم آورد.

کلیدواژه ها:

تابع مرزی تصادفی ، ساختار بازار ، کارایی فنی ، عسل