بررسی ماهیت و ویژگی های عناصر برنامه درسی جامع دروس معارف اسلامی: یک مطالعه کیفی

هدف: هدف از انجام این پژوهش، بررسی ماهیت و ویژگی های عناصر برنامه درسی معارف اسلامی بود. روش: رویکرد پژوهش، کیفی بود. پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ روش، کیفی پایه بود. محیط پژوهش کلیه دانشگاهها و مراکز آموزش عالی دولتی کشور بود. مشارکت کنندگان، ۳۰ نفر از صاحب نظران و متخصصان مختلف، شامل مسئولان دفاتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، معاونان آموزشی دفاتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، مدیران گروه های معارف اسلامی، اعضای هیئت علمی و مدرسان مدعو دروس معارف اسلامی، همچنین ۱۰ نفر از پژوهشگران دو حوزه برنامه درسی و دروس معارف اسلامی بودند. روش نمونه گیری، ملاک محور (برخورداری از دانش نظری و تجربه عملی) بود. ابزار اندازه گیری، مصاحبه نیمه ساختاریافته بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش کدگذاری(انتخابی، محوری و باز) استفاده شد. برای تعیین اعتبار داده های کیفی از شاخصهای چهارگانه لینکلن و گوبا، شامل اعتبارپذیری، انتقال پذیری، قابلیت وابستگی و تاییدپذیری، استفاده شد. یافته ها: بر اساس نتایج پژوهش، ۱۰ مضمون انتخابی، شامل منطق، هدف، محتوا، مواد و منابع آموزشی، راهبرد یاددهی- یادگیری، فعالیت یادگیری، گروه بندی، فضا، زمان و ارزشیابی؛ ۲۴ مضمون سازمان دهنده، شامل چرایی برنامه، اهداف شناختی، اهداف نگرشی، اهداف روانی حرکتی، محتوای سازمان یافته، محتوای موقعیتی، مواد آموزشی تک منبعی، منابع چندگانه، راهبرد های یاددهی- یادگیری مستقیم، راهبرد های یاددهی- یادگیری غیر مستقیم، فعالیت فردی، فعالیت گروهی، فعالیت درون کلاسی، فعالیت برون کلاسی، گروه بندی موضوعی، گروه بندی بر اساس سطح توانایی، فضای فیزیکی، فضای روانی- اجتماعی، فضای ایمن، زمان بندی ثابت، زمان بندی انعطاف پذیری، ارزشیابی قبل آموزش، ارزشیابی حین آموزش و ارزشیابی پس از آموزش و تعداد ۱۲۸ مضمون پایه برای ماهیت و ویژگی های عناصر مطلوب برنامه درسی معارف اسلامی شناسایی و استخراج شد. نتیجه گیری: بر اساس ویژگی های استخراج شده، می توان زمینه تحول جامع برنامه درسی دروس معارف اسلامی را فراهم ساخت و میزان جذابیت و کارامدی برنامه درسی و مهم تر از همه، میزان رضایتمندی دانشجویان را افزایش داد.

کلیدواژه ها:

دروس معارف اسلامی ، عناصر برنامه درسی ، ماهیت و ویژگی ها