حسین حاتمی نژاد - استادیار جغرافیا و برنامه‎ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران
احمد پوراحمد - استاد جغرافیا و برنامه‎ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران
حسین منصوریان - دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‎ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران
عباس رجایی - دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‎ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

از حدود چهار دهه پیش، جامعه‎شناسان، سیاست‎مداران، اقتصاددانان و جغرافی‎دانان، دامنه وسیعی از روش‎های آماری را برای تحلیل و سنجش کیفیت زندگی افراد و گروه‎ها با هدف دست‎یابی به ابزار مفیدی برای تصمیم‎گیری‎های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مورد استفاده قرار دادند. در این میان جغرافی‎دانان، افزون‎بر توسعه شاخص‎های کیفیت زندگی، درپی شناسایی و درک الگوبندی جغرافیایی شاخص‎های کیفیت زندگی در ارتباط با فرایندهایی هستند که باعث شکل‎گیری این الگوها شده‎اند. این نوشتار با تکیه بر رویکرد عینی در مطالعه کیفیت زندگی با استفاده از روش تحلیل مولفه‎های اصلی، به توسعه شاخص کیفیت زندگی در شهر تهران می‎پردازد. چهار مجموعه داده، شامل داده‎های سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵، تصاویر ماهواره­ای ETM+، داده‎های آلودگی هوا و لایه‎های خدمات شهری برای استخراج شاخص‎های کیفیت زندگی، مورد استفاده قرار گرفت. مولفه‎های استخراج‎شده شامل وضعیت مسکن و مهارت، دسترسی به خدمات عمومی، کیفیت محیط و وضعیت بیکاری هستند. مولفه‎های به‎دست‎آمده و شاخص نهایی کیفیت زندگی، به‎منظور شناسایی و درک الگوهای جغرافیایی کیفیت زندگی در شهر تهران، مورد تحلیل مکانی قرار گرفته است. نتایج تحلیل اکتشافی داده‎های مکانی، بیانگر وجود خوشه‎بندی (خودهمبستگی مکانی مثبت) و ناهمگنی فضایی در توزیع شاخص کیفیت زندگی و مولفه‎های چهارگانه آن در سطح نواحی شهر تهران است. تحلیل اکتشافی داده‎های مکانی، برخی از نواحی که نیاز بیشتری به مداخله عمومی مانند، تدارک برنامه‎های اجتماعی و زیرساخت‎های عمومی دارند، برجسته ساخته و می‎تواند سیاست‎گذاران را به‎منظور کاهش نابرابری­های درون شهری هدایت کند.

تحلیل اکتشافی داده‎های مکانی, تحلیل مولفه‎های اصلی, شهر تهران, کیفیت زندگی