بررسی کمی پیچان رودهای رودخانه آجی چای در محدوده خواجه تا ونیار

اکثر سازه­های آبی و کاربری­های که بر روی رودخا­نه­ها و یا در حاشیه آن­ها قراردارند، به نوعی متاثر از تغییرات مورفولوژیکی رودخانه­ها می­باشند. از این رو بررسی این پدیده از مهم­ترین بخش مطالعات طرح­ها و کاربری­های فوق محسوب می­شود. در این پژوهش نیز بخشی از رودخانه آجی­چای در شمال شرق تبریز به طول حدودا ۲۲ کیلومتر مورد بررسی قرار گرفته است. هدف اصلی این تحقیق بررسی روند تغییرات مورفولوژیکی رودخانه در مقطع زمانی ۵۲ ساله با استفاده از پارامترهای هندسی کانال از قبیل طول قوس، طول دره و شعاع دایره­های مماس بر قوس­های رودخانه در قالب مدل­های ضریب خمیدگی و زاویه مرکزی می­باشد. بدین منظور مسیر رودخانه از روی عکس­های هوایی و تصویر ماهواره IRS سنجنده pan در محیط GIS Arc در دو بازه و دو دوره (۱۳۳۵-۱۳۷۴ و ۱۳۷۴-۱۳۸۷) رقومی و محاسبه شد و سپس علل تغییرات با استفاده از نقشه­های توپوگرافی ۱:۵۰۰۰۰ و زمین شناسی ۱:۱۰۰۰۰۰، داده­های هیدرولوژیکی و روش میدانی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می­دهد که ۱) رودخانه به­طور میانگین در هر دو بازه و در هر دو دوره از انحنای قوس­های خود کاسته است. به­طوری که زاویه مرکزی در بازه اول از ۱۳۷ به ۱۰۰ درجه و در بازه دوم از ۱۶۰ به ۱۴۸ درجه و ضریب خمیدگی در بازه اول از ۳۳/۱ به ۱۵/۱ و در بازه دوم از ۴۸/۱ به ۲۷/۱ رسیده است. همچنین تعداد قوس­ها در سال ۱۳۸۷ نسبت به سال ۱۳۳۵ افزایش چشم­گیری داشته است به­طوری که در سال ۱۳۸۷ در بازه اول تعداد آن­ها از ۱۱ به ۵۱ و در بازه دوم از ۱۹ به ۸۶ مورد رسیده است. ۲) هیچ الگوی شبه پیچان­رودی یا نعل­اسبی درآن دیده نمی­شود. ۳) تغییرات مورفولوژیکی رودخانه آجی­چای در بازه زمانی و مکانی مورد مطالعه بیشتر متاثر ازعوامل طبیعی از قبیل کاهش قدرت جریان به علت کاهش میانگین سالانه دبی آب و رسوب، انباشت رسوب و لیتولوژی سست می­باشد.

کلیدواژه ها:

مورفولوژی رودخانه ، پیچان رود ، زاویه مرکزی ، ضریب خمیدگی ، رودخانه آجی چای