بررسی و تحقیق امکان احداث سدهای زیرزمینی در مناطق مستعد و منتخب استان یزد

سد زیرزمینی یک دیوار مانع شبیه سد سطحی زمین است که با قطع جریان طبیعی آبهای زیرزمینی، سبب ذخیره آب می شود. بطورکلی دو نوع سد آب زیرزمینی شامل، سد زیرسطحی و سد ذخیره ماسه ای یا شنی (آبرفتی) وجود دارد. استان یزد به سبب اقلیم کویری و خشک، فاقد جریانهای سطحی دائمی و دارای رودخانه ها و رواناب های فصلی و سیلابی است. با توجه به محدودیت کمی و کیفی منابع آب استان، ذخیره آب زیرزمینی توسط ایجاد سد زیرزمینی دارای توجیه فنی و اقتصادی در فصول بارندگی و مدیریت بهینه مصرف در فصول
خشک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بیشترین بارندگی ها (بیش از ۳۰۰ میلیمتر) بر ارتفاعات شیرکوه به ویژه دامنه های جنوبی و غربی استان انطباق دارند. ارتفاعات استان عمدتا شامل رشته کوه هایی با روند تقریبی شمال غربی - جنوب شرقی است. حوزه های آبریز اصلی استان یزد شامل پنج حوزه از جمله، کویر سیاه- کوه،کویر ابرکوه،کویر درانجیر، دستگردان-حلوان و طبس می باشد. مهمترین شاخص ها و معیارها جهت مکانیابی سدهای زیرزمینی شامل شاخص زمین شناسی (با معیار مورفولوژی، شیب توپوگرافی و لیتولوژی) به عنوان مهمترین شاخص، شاخص هیدرولوژیکی (با معیار کیفیت و کمیت منابع تغذیه) و شاخص اقتصادی-اجتماعی (با معیار زیست محیطی و نیاز آبی منطقه) میباشد. ضمن تقسیم استان یزد به نواحی و مناطق زیرمجموعه منطبق بر نقشه های زمین شناسی و توپوگرافی در چارچوب نقشه های حوزههای آبریز اصلی و محلی، ابتدا مکانیابی توسط تصاویر ماهوارهای با استفاده از نرمافزار Google Earth ۲۰۱۱ انجام شد و پس از تحقیقات میدانی بصورت برداشت زمین شناسی سطحی در مکانهای منتخب، نقشه پیشنهادی محل نهایی احداث سدهای زیرزمینی توسط Arc GIS ترسیم شد. مکان یابی ها در دو بخش احتمال احداث سدزیرزمینی در سطح اطمینان پایینتر و سطح اطمینان بالاتر ارائه شده است. ناحیه یزد مهمترین ناحیه مستعد و منتخب جهت احداث سدهای زیرزمینی با سطح اطمینان بالاتر در ارتفاعات شیرکوه و پیرامون آن واقع در مناطق یزد، خضرآباد، نیر و دهشیر است که شامل سدهای زیرزمینی با نامهای محلی ملاهاشم، سانیج آباد، سخوید، نیر و مهدی آباد نور می باشد. این سدها دارای سنگ کف و دیواره از جنس گرانیت، مخزن از جنس ماسه گرانیتی همراه با ماسه آهکی، حداکثر طول دیواره سد برابر ۴۶۰ متر و حداقل آن ۶۰ متر، ارتفاع سد حداکثر ۱۵ متر و حداقل ۴متر، با حجم آب قابل استحصال حداقل ۱۸۰۰۰ مترمکعب و حداکثر ۱۳۰۰۰۰۰ مترمکعب هستند. احداث سد در انتهای فصول خشک، با عمق تاج سد از سطح زمین جهت سرریز حداقل یک متر یا با ایجاد کانال در تاج سد انجام میشود. در برخی مناطق احداث سد زیرزمینی با تلفیقی از سد رو سطحی مانند سد سخوید و نیر میباشد. مصالح ساختمانی تمام سدها، سنگ های گرانیت و ماسه آبرفتی است و مناسب ترین و ارزانترین آببند، استفاده از صفحات پلاستیکی قابل انعطاف از جنس پلی اتیلن یا PVC به عنوان هسته سد است که اطراف آنرا ماسه نرم پرکرده باشد و به صورت ملات و بند سیمانی سنگ چینی شده و در برخی مکانها با توجه به شرایط آب زیرزمینی بتن ریزی می شود. 

کلیدواژه ها:

سد زیرزمینی ، یزد ، مکانیابی ، هیدرولوژی ، زمین شناسی ، توپوگرافی ، مورفولوژی ، لیتولوژی