زبان قصه ابزاری برای آموزش حقوق به کودکان؛ ادبیات کودک و پرورش شهروند کوچک

آموزش حقوق به کودکان، امری ضروری در رشد، توسعه هویتی و آگاهی از حقوق بنیادین آن هاست. یکی از موثرترین ابزارها برای آموزش مفاهیم اساسی ازجمله حقوق فردی، کمک گرفتن از کتاب و ادبیات کودکانه است.

ادبیات کودک دنیایی پر از رنگ و خیال است که به کودکان کمک می کند تا یاد بگیرند، دنیای اطراف خود را بهتر بشناسند و احساسات، ارزش ها و تجربیات جدیدی را کشف کنند. کتاب ها نه تنها پلی به دنیای خیال و داستان ها هستند، بلکه ابزاری برای فراگیری و رشد فکری کودکان به شمار می روند. کتاب خوانی برای کودکان از بدو تولد، هدیه ای بسیار گران بهاست که والدین می توانند به کودکان خود تقدیم کنند.

خواندن کتاب برای کودکان کودکان، آن ها را به دنیای شگفت انگیزی وارد می کند و تخیل آن ها را پرورش می دهد. از طریق کتاب خوانی می توان مهارت های اجتماعی و حقوق فردی را به طور کاملا ناهشیار و از طریق قوه تخیل و برانگیختن حس کنجکاوی، از راه شبیه سازی محیط های واقعی و درگیر شدن کودک با مسئله، به صورت تعاملی به او آموخت. می توان کودک را به عنوان یکی از شخصیت ها در داستان کتاب قرار داد و واکنش او در موقعیت خیالی را سنجید، و هم چنین نوع واکنش او را در برابر ناعدالتی ها در جامعه بررسی کرد. از همین طریق است که به راحتی و از طریق تعامل، بازی های نقش آفرینی می توان کودک را از حقوق خود آگاه کرد. نویسندگان کودک می توانند کتاب های کودکانه با استفاده از زبان ساده، داستان های هدف مند و اصولی و تصاویر رنگارنگ، مفاهیم حقوقی را به شکل ملموس و قابل فهم برای کودکان ارائه دهند. به عنوان مثال قصه هایی که در آن ها کودکان یاد می گیرند حق دارند نظرات خودشان را بیان کنند، حق دارند انتخاب کنند و حق دارند از حقوق خود دفاع کنند، می توانند تاثیر عمیقی بر شکل گیری شخصیت اجتماعی و مدنی آن ها داشته باشند. این نوع قصه ها نه تنها به کودکان کمک می کنند که حقوق خود را بشناسند، بلکه رعایت حقوق دیگران را نیز به آن ها آموزش می دهند و یاد می گیرند که چطور به حقوق دیگران احترام بگذارند. قصه ها می توانند کودکان را به زمان ها و مکان های مختلف ببرند و از طریق تحلیل موقعیت ها مطالب آموزشی را به کودک بیاموزند. پژوهش های مربوط به آموزش حقوق بشر نشان می دهد که وقتی کودکان با مفاهیم حقوق بشر آشنا می شوند، اعتمادبه نفش بیشتری پیدا می کنند و احترام بیشتری برای حقوق دیگران قائل می شوند. کودکان کاملا حق دارند که زندگی ای سرشار از دوستی، شادی و آزادی داشته باشند و اهمیت این حقوق آن قدر بالاست که کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد این حقوق را به رسمیت شناخته و مورد حمایت قرار داده است. کنوانسیون حقوق کودک که مهم ترین سند حمایتی از حقوق کودکان می باشد، نه تنها تضمین می کند که کودکان دارای حقوق اند، بلکه از دولت ها می خواهد این حقوق را به شیوه ای مناسب و فعال و به طور گسترده به افراد معرفی کنند. این الزام در این معاهده حقوق بشری نشان می دهد که اگر قرار است حقوق، برای کودکان معنایی واقعی داشته باشد، دولت و جامعه مدنی باید این حقوق را به گونه ای با زندگی کودک مرتبط کنند که برای او قابل درک و کاربردی باشد. یکی از این روش ها، همین ادبیات و کتاب کودک است که به آن پرداختم.

درنهایت درجهانی که آگاهی از حقوق فردی یکی از پایه های زیست انسانی و اجتماعی است، کودکان به عنوان شهروندان امروز و فردا نیازمند فراگیری این مفاهیم از سنین ابتدایی و به خصوص از سه سالگی هستند. اما آن چه مهم است این است که آموزش حقوق به کودک، نباید صرفا در قالب مقررات خشک، ساختارهای رسمی و آموزش مستقیم صورت پذیرد. بلکه لازم است تا به صورت تعاملی، بازی محور، نقش آفرینی و شبیه سازی موقعیت ها عملی شود. ادبیات، کتاب ها و قصه های کودک، بسترهایی قدرتمند و نرم برای انتقال مفاهیم بنیادین حقوقی و انسانی به شمار می روند. براساس کنوانسیون حقوق کودک، دولت ها موظف اند نه تنها حقوق کودکان را به رسمیت بشناسند بلکه زمینه های آموزش و ترویج آن ها را نیز فراهم کنند. این تکلیف شامل آموزش و فرهنگ سازی جهت آموزش حقوق به کودکان و حمایت از تولید و انتشار محتواهایی است که کودکان را با مفاهیمی هم چون حق شنیده شدن، حق انتخاب، حق برابری، حق امنیت، حق آزادی بیان، حق بازی و تفریح آشنا می کنند می شود. لازم است تا دولت ها سیاست های فرهنگی و آموزشی خود را به گونه ای اتخاذ کنند تا ادبیات کودک به ابزاری فعال در مسیر آگاهی بخشی حقوقی بدل شود که در این میان ناشران و نویسندگان نیز در تحقق این امر، نقش بی بدیلی دارند. ناشران با گزینش هدف مند آثار و سرمایه گذاری بر محتواهای حقوق محور، می توانند این مهم را به منصه ظهور برسانند. نویسندگان ادبیات کودک نیز می توانند تا با خلاقیت خود و با بهره گیری از تخیل، تصاویر مفهومی، زبان ساده و طراحی موضوعات تعاملی در دل داستان، مفاهیم عمیق حقوقی را در دل روایت هایی قابل لمس برای کودک جای دهند.

ادبیات کودک اگر هدف مند و اصولی هدایت شود، کودک را نه فقط سرگرم، بلکه آگاه و مطالبه گر تربیت می کند. بنابراین همکاری چند جانبه دولت، صنعت نشر، نویسندگان و تصویرگران می تواند ابزار قصه گویی و داستان را به یکی از کارآمدترین روش ها در آموزش حقوق به کودکان قرار دهد.