آرام رحیمیان - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی

آثار ادبی هر کشوری عرصه ای است برای بازتاب و انعکاس زمینه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه ای که آن آثار در آن خلق شده اند. آثار شاعران و نویسندگان زبان و ادبیات فارسی نیز در حالی که بازتاب دهنده نوع نگرش فکری و احساسات فردی خاص خود شاعر یا نویسنده است، جلوه ای از تاثیرپذیری آنها از عوامل و زمینه های اجتماعی نیز است. از جمله انواع ادبی که بی شک متاثر از اقتضائات جامعه پدیدار شده و تعالییافته، نوع ادبی حماسه است. ما در این نوشتار برآنیم به زمینه های اجتماعی خلق حماسه ها از جمله شاهنامه فردوسی که یکی از نمونه های متعالی و برجسته در قلمرو ادبیات حماسی ایران و حتی جهان به شمار می آید، بپردازیم و نقش و میزان تاثیر عوامل اجتماعی در ایجاد و تکامل یا تضعیف حماسه سرایی در ادبیات فارسی نمایانده شود. دوران اوج حماسه سرایی در ایران، قرن چهارم و پنجم (ه.ق) است، دوره ای که به دنبال از دست رفتن استقلال کشور و تضعیف تمدن ایرانی دوران اوج مبارزات ملی گرایانه و جنبش های بیگانه ستیز است. اما از نیمه دوم قرن پنجم بنا به دلایلی، حماسه های ملی جای خود را به حماسه های تاریخی و مذهبی می دهند و اندک اندک نظم منظومه های حماسی افول می یابد.

حماسه، انواع حماسه، شاهنامه فردوسی، زمینه های اجتماعی