احمد خیالی خطیبی - گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد تهران مرکزی

ادبیات نیز مانند هر پدیده­ای برای طراوت، شادابی و کارآیی باید با دانش های روز بررسی و تجزیه و تحلیل شود که یکی از آنها موضوع تطبیقی آثار ادبی با دیگر علوم است. در روانشناسی و جامعه شناسی مبحثی تحت عنوان تقابل های اجتماعی و تحلیل رفتار متقابل است که نسبت به گذشتگان می توان در آثارشان این موضوعات را بررسی کرد و لوئیس آلفرد کوزر در کتاب خود نظریه تقابل اجتماعی رفتار و کردار انسان ها و گروه ها و احزاب را در شانزده نظریه بررسی کرده است. ون جونز و یان استوارت در اثر خودشان تحلیل رفتار متقابل این موضوع را تجزیه و تحلیل نموده اند. در این مقاله برخی غزلیات حافظ، با توجه به مسئله تقابل رفتارهای اجتماعی و رفتار متقابل، از نظر درون­مایه و محتوا و مضمون آنها تجزیه و تحلیل شده اند و بویژه با در نظر گرفتن شانزده نظریه کوزر از جامعه­شناسان بزرگ معاصر، در پی آن هستیم که تا حدودی رفتارهای متقابل حافظ را در لایه های درونی غزلیات او نمایان سازیم؛ هر چند به طور کلی و عام غزلیات مذکور بیشتر به رفتارهای متقابل عاشق و معشوق یا مرید و مراد و محب و محبوب ختم می شود، اما امروزه این کلی گویی از نظر نقد ادبی چندان مقبول نیست.

حافظ, غزلیات, جامعه شناسی, رفتارها, تقابل ها, کوزر