هادی ویسی - دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه پیام نور، ایران

فلات مرکزی ایران جزء مناطق خشک و نیمه خشک جهان است و دسترسی ساکنان این منطقه بهمنابع آب پایدار و مطمئن یکی از چالشهای اساسی در طول تاریخ بوده است. ایرانیان با اختراع قنات درسه هزار سال قبل، شیوه مناسبی از دسترسی به آب بر اساس اصل احترام به محیط و سازگاری باطبیعت به وجود آوردند که منشا تمدن درخشانی در فلات مرکزی ایران شد که آن را تمدن کاریزی می نامند. قنات از معدود موارد دستاورد بشری است که بیش از سه هزار سال استمرار تاریخی داشته وکارآمد بوده است. قنات یک رشته چاه و کانال نیست؛ بلکه یک نظام و یک سیستم است که ابعادمختلف فنی، مهندسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دارد و طی صدها و بلکه هزاران سال شکلگرفته و سینه به سینه و نسل به نسل انباشته و منتقل شده است و مجموعه ای از دانش بومی وگنجینه ای بزرگ از سرمایه اجتماعی را به وجود آورده است. آن چه را که امروزه توسعه پایدار مینامند از سوی پیشینیان ما به خوبی در ساختار و سیستم قنات رعایت شده است. در دهه های اخیر باورود و ترویج فناوری های حفر چاه های عمیق و استحصال آب، ذخایر استراتژیک آب های زیر سطحیدچار مشکل و در بسیاری از مناطق مرکز ایران دچار تنش آبی شده اند. از این رو، این پژوهش ضمنبررسی بحران آب در فلات مرکزی ایران به بررسی ویژگی های قنات و ساختار آن در حیات اقتصادی واجتماعی ایران با اتکا به دانش بومی قنات پرداخته است. این پژوهش به شیوه توصیفی و تحلیلی و بااستفاده از داده های کتابخانه ای و مشاهده مستقیم انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد کهاستفاده از سرمایه اجتماعی و بهره گیری از دانش بومی نظام قنات و مهندسی اجتماعی آب همچنانمی تواند راه حل مناسبی برای برون رفت از مشکلات زیست محیطی و بحران آب در فلات مرکزیایران باشد.

سرمایه اجماعی، دانش بومی، توسعه پایدار، قنات، فلات مرکزی ایران