نقد و واکاوی مدیریت منابع آبی در ایران (بررسی آسیب شناسانه عملکردها)

کشورخشک و بیابانی ایران ، هزاران سال است که با عوامل طبیعی مانندخشکسالی ها ، تغییرات اقلیمی مکرر و در نتیجه با کمبود آب مواجه می باشد. در گذشته ، مدیریت آب این کشوراز نوع بومی و سازگار با کم آبی بوده ، لیکن در دوران مدرن و هم زمان بارشد جمعیت انسانی ، آن مدیریت سازگار، متاثر از استفاده نادرست از فن آوری های ساخت سد ، حفر چاههای عمیق و راه های انتقال آب ، حالت تقابلی به خود گرفته و با فراموشی دانش بومی ودر سایه کشاورزی بی رویه و صنعت وابسته مصرفی ، هجوم به منابع آبی آغاز شد. از یک طرف به کشاورزان گفته شد آب موردنیاز خود را از چاه تامین کنند و کشاورزی بدون توجه به منابع آبی محدود توسعه داده شد که کاهش سطح آب های زیرزمینی وافزایش ناپایداری منابع آبی را در پی داشت و از طرف دیگر عموم مصارف خانگی و صنعتی شهری در اولویت دریافت حتمی و فوری آب قرار گرفتند و تقاضا برای مصرف بی رویه افزایش یافت .این روند نشان می دهد که مشکلات مرتبط با آب در ایران ، بیشتر از آنکه تابعی از عوامل غیر انسانی باشد، متاثر از شرایط تصمیم گیری های بد و استفاده نادرست انسانی است. در این نوشتار، به منظورتبیین واقعیت های حاکم بر مدیریت منابع آبی ایران ، ابتدا گزاره های هشدار وسیمای واقعی مصرف آب موجود مطرح و مسئله اساسی ( آسیب شناسی عدم موفقیت سیاست ها و برنا مه های مدیریتی در جهت ایجاد و توسعه شرایط پایداری منابع آب) در قالب اهداف ، سوالات و فرضیات اصلی بیان شده است . در ادامه دو دسته عوامل اصلی موثر درکمبود ها، تنش ها و بحران های آبی ایران تشریح ومدیریت یکپارچه منابع آبی و مفاهیم مرتبط با آن مورد اشاره قرار گرفته اند. سپس عملکرد های نادرست در حوزه مدیریت منابع آبی در قالب هفت موضوع، مورد نقد جدی قرار گرفته اند . نتیجه انتقادات به شکلی واضح بیان میکنند که:(ریشه مشکلات چالشی آب در ایران بیشتر ماهیت مدیریتی ،اقتصادی و اجتماعی دارد تا ماهیت اقلیمی ). در بخش نتیجه گیری ،بر سه موضوع (مدیریت ضعیف و ناکارآمد - برداشت های غیر مجاز- مصرف بی رویه) به عنوان مشکلات شاخص تاکید وجهت رفع آنها ضمن تبیین یک بسته راهبردی و آموزه های عملی آن ، تغییرات مرحله ای مدیریت در بخش آب شامل(تغییر بنیادی نگاه و گفتمان – اصلاح ساختار تصمیم گیری و مشارکت – اصلاح اجرایی و انطباقی ضوابط و قوانین – ارتقای ابزاری و ارتقای فرهنگی ) پیشنهاد شده است .

کلیدواژه ها:

گروداران آب ، حکمرانی آب ، مدیریت یکپارچه منابع آب ، پایداری منابع آب ، نظام اقتصاد آب