طاهره باقری - مرکزتحقیقات آبهای دور، موسسه تحقیقات شیلات ایران، سازمان تحقیقات، ترویج و آموزش کشاورزی، چابهار، ایران
سیدعلی اکبر هدایتی - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده شیلات و محیط زیست، گرگان، ایران

با توجه به دخایر زیاد نفتی دریای خزر، پایش مداوم وضعیت آلودگی منطقه از یک سو و بررسی وضعیت سلامت آبزیان از سوی دیگر بسیار حائز اهمیت میباشد، از این رو استفاده از تکنیکهای جدید سنجش آلاینده ها در سالهای اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. بیومارکرها از جدیدترین روشهای بررسی آلاینده ها هستند که با بررسی اثرات ثانویه آلودگی بر محیط به پایش وضعیت سلامت آبزیان منطقه و کل اکوسیستم میپردازند. از این رو در این تحقیق ابتدا بر اساس مطالعات قبلی با تعیین دامنه وسیعی از غلظتهای نفت گاز خام 5)، 10، 20، 40، 100، 500 و(ppm 1000 سمیت کشنده آن در مدت 96 ساعت محاسبه شد. سپس با توجه به میزان سمیت کشنده آزمایش جداگانه طراحی شد. ابتدا در مدت 7 روز تاثیر تزریق غلظتهای مستقیم و سپس در مدت 7 روز تاثیر القای قسمت محلول هیدروکربنهای نفتی بر برخی پارامترهای خون شناسی، زیست شیمیایی و آسیب شناسی کبد، غدد تناسلی و آبشش فیل ماهی مورد بررسی قرار گرفت. بررسی شاخصهای آنزیمی نشان داد که نفت گاز تاثیرات زیادی بر عملکرد سلولهای کبد و نهایتا0 ترشح و فعالیت آنزیمهای کبدی میگذارد. همچنین استرس ناشی از آلودگی نفت گاز در کوتاه مدت منجر به افزایش گلوکز خون طی فرآیند گلیکوژنزیز شده و پروتئین کل نیز به دلیل عدم تولید توسط سلولهای کبدی و تغییر ماهیت و استفاده به میزان منبع انرژی طی استرس کاهش نشان داد. بررسی شاخصهای فیزیولوژیک نشان داد که آلودگی نفت تاثیرات زیادی بر عملکرد و مقدار سلولهای خونی گذاشته و اکثر این شاخصها تفاوت معنی داری در دوزهای نفت گاز نشان دادند هر چند شاخصهای هماتولوژیک به دلیل عدم همسانی روند تغییرات و همبستگی کمتر، کارایی کمتری نسبت به شاخصهای ایمنی داشتند. نتایج نشان داد که اثرات فیزیولوژیک ایجاد شده تحت تاثیر تزریق مستقیم و القای غیرمستقیم بسیار معنی دارو شدید میباشد.

آلودگی، بیومارکر، نفت، دریای خزر، ماهی خاویاری