امین ذرتی پور - استادیار گروه مهندسی مرتع و آبخیزداری، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان.
محمود عرب خدری - دانشیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور.

     فرسایش خاک یک پدیده بسیار پیچیده است که دربردارنده فرایندهای کنش و انتقال ذرات خاک می باشد. بزرگی و اهمیت این فرایند بستگی به عوامل زیادی همچون اقلیم، خاک، توپوگرافی، پوشش گیاهی و مدیریت اراضی دارد. مهمترین عامل تاثیرگذار اقلیمی بر فرسایش، فاکتور شدت بارندگی و فرکانس آن بر هدررفت خاک است. هدف از این مطالعه بررسی اثر و سهم باران های با شدت بالا (دوره بازگشت 100ساله) نسبت به شدت های متوسط و پایین (دوره بازگشت 20 و دو ساله) بر نرخ فرسایش خاک و متغیرهای هیدرولیک جریان و همچنین آگاهی از فرضیه تاثیر بیشتر  باران های شدید با دوره بازگشت بالا، نسبت به رگبارهای متناظر با دوره بازگشت های پایین است. این بررسی روی خاک­ اراضی تخریب یافته مارنی زیرحوضه هشان سفیدرود و در آزمایشگاه شبیه ساز باران انجام پذیرفت. نتایج مطالعه در 18بار آزمایش بارش- رواناب، نشان داد با شدت یافتن باران و افزایش دوره بازگشت آن از 20سال به 100 سال و از دو سال به 20 سال، به ترتیب باعث رشد دو برابری و  شش برابری دبی جریان واحد می گردد، که این افزایش منجربه تشدید تلفات خاک به ترتیب 3/3 برابری و 16 برابری مقدار تلفات اولیه در خاک اراضی مارنی شده است. بنابراین در خاک­های مارنی باران­های با دوره بازگشت بالا، تاثیری کمتر از تعداد متناظر باران­های با دوره بازگشت های پایین دارند. همچنین افزایش شدت بارندگی به دوره بازگشت های بالاتر، تاثیر تصاعدی، مستقیم و غیرخطی در مقدار تلفات خاک مارن داشته است. درصد شیب نیز تاثیر تشدیدشونده سه تا شش برابری در افزایش تصاعدی دبی جریان و سپس هدررفت خاک دارد. درنهایت فاکتورهای درجه شیب و شدت بارندگی به طور مجزا و متقابل در مقدار هدررفت خاک موثر و اختلاف معنی دار بالایی در سطح یک درصد دارند.

شدت بارندگی, درجه شیب, تلفات خاک, دوره بازگشت, مارن, هشان