مجتبی سلطانی نژاد - دانشگاه اراک، دانشکده علوم پایه، گروه شیمی
آرش رمدانی - دانشگاه صنعتی شریف، پژوهشکده علوم و فناوری نانو

اگرچه بهترین راه برای کنترل و درمان سرطان برنامههای پایشی وغربالگری به همراه تشخیص زودهنگام است، اما باتوجه به آمار روبهرشد این بیماری در جهان، تلاشها برای رسیدن به روشهای درمانی موثر، کمهزینه و مورد پذیرش بیمار همچنان ادامه دارد. ترکیبات آلی و معدنی متعددی به عنوان داروهای حساس به نور در درمان فتودینامیک سرطان بکار میروند. این روش اساسا1 شامل تجویز یک داروی حساس به نور و سپس پرتودهی موضعی توسط نوری با طول موج خاص جهت تهییج آن میباشد. این ترکیب برانگیخته با انتقال انرژی خود به اکسیژن مولکولی تولید گونههای اکسیژن فعال سیتوتوکسیک نموده، منجر به فروپاشی تومور میشود. مشکل اساسی این روش ناتوانی در درمان تومورهای حجیم و در عمق بافتی است. این مشکل تا حدود زیادی با استفاده از نانوذرات به عنوان حاملهای چند عاملی داروی حساس به نور با قابلیت تحویل هدفمند به تومور مرتفع شدهاست. نانوذرات باتوجه به نسبت بالای سطح به حجم میتوانند بطور موثری میزان داروی انتقال یافته به تومور را افزایش دهند. همچنین با جلوگیری از رهاسازی زود هنگام داروها باعث کاهش احتمال غیر فعال شدن آنها در پلاسما و نیز تجمع در بافتهای سالم و کاهش حساسیت کلی بدن به پرتوها میشوند. رگهای فراوان و نشت کننده و زهکشی ضعیف لنفی در بافت تومور باعث تسهیل نفوذ و احتباس نانوذرات میشود. توزیع زیستی، فارماکوکینتیک، جذب سلولی و قدرت هدفگذاری نانو ذرات از طریق اصلاح سطحی آنها با گروههای عاملی و تغییر خواص فیزیکی و بیولوژیکی آنها قابل بهبود است. علاوه بر این میتوان از آنها بعنوان نانوپلتفورمهای چند عاملی برای حمل ترکیبات متعددی مانند عوامل تصویربرداری، داروهای شیمیایی، لیگاندهای هدفگذار و عوامل نهانساز از سیستم ایمنی استفاده کرد. در تحقیق حاضر نانوذرات مورد استفاده در درمان فتودینامک براساس کاربرد یا وظیفه محوله به سه گروه حاملهای دارویی، دارو به تنهایی و ناقلین انرژی به داروها تقسیم بندی شدهاند. در این مقاله سعی شدهاست اطلاعات اساسی درمورد طراحی، مزایا، دورنما و چالشهای پیش روی هر گروه به همراه بحث منتقدانه به منظور کمک به تحقیقات بعدی در زمینه طب فتودینامیک فراهم شود.

نانوذرات، درمان فتودینامیک، داروهای حساس به نور