اکرم ناصری - دکترای تاریخ ایران مدرس دانشگاه بیرجند
فرشته بیجاری - کارشناس ارشد تاریخ دانشگاه بیرجند
احسان مزدخواه - دانشجوی کارشناسی ارشدعلوم سیاسی دانشگاه بیرجند

یکی از عمدهترین مسائل مهم در تحولات فرهنگی و فکری جهان اسلام، مساله وقف است، به طوریکه توسعه تمدن و فرهنگ مسلمانان از شرق اسلامی- شبه قاره هند، آسیای میانه، ایران و عراق و شام- گرفته تا غرب اسلامی- مصر و اندلس- تا حد زیادی مرهون این موضوع بوده است. البته این مسئله به عوامل مختلفی بستگی داشته است؛ از جمله اهتمام علما و بزرگان، حکام و سلاطین، کارگزاران حکومتی، متموالن و ثروتمندان و حتی شوق و رغبت سایر اصناف و جوامع؛ چرا که آنان در پرتو فرهنگ متعالی و دستورات سازنده قرآن کریم و شریعت اسلامی و سنت نبوی (ص)به نتایج خوبی دست یافته و بیشک فرهنگ سازی در این موضوع نتیجه بخش بوده است. از جمله شهرهای ایران که در تحولات بعد از اسلام به عنوان یکی از مراکز مهم سیاسی و در عصر دولتهای مقتدری چون آل بویه، سلاجقه و صفوی به عنوان پایگاه مهم فرهنگی و مذهبی محسوب می شده، شهر اصفهان بوده است. این شهر در دوره حاکمیت صفویان در ایران از نظر توجه به نهاد وقف بویژه توجه به موقوفات مراکز علمی و نهادهای آموزشی نقش ارزنده ای ایفا کرده است. مقاله حاضر بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی میزان تاثیرگذاری و تحوالتی که به واسطه اهتمام به نهاد وقف و پرداختن به این حرکت متعالی از سوی طبقات مختلف جامعه ی عصر صفوی بویژه شاهان عصر صفوی و زنان واقف؛ عاید فرهنگ و آموزش در اصفهان آن دوره شده را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد. نتایج حاصل از این بررسی نشان میدهد که هویت فرهنگی و مذهبی شهر اصفهان در دوره صفوی و توجه به مدارس و کانونهای علمی و اجتماعی تا حد بسیاری مرهون نقش دولتمردان، بزرگان دین، بانوان واقف و سایر توده های مردم بوده است.

واقفان، نهادهای آموزشی، اصفهان، صفویه