راضیه تبریزی زاده - دکترای قرآن و حدیث؛ پژوهشگر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

منظومه تمدنی مسکویه بر فلسفه ای که عمدتا معطوف به اخلاق و تفکر سیاسی بود استوار گردیده است. با توجه به نگرش ابوعلی مسکویه، در فلسفه از او با عنوان حکیم اخلاق گرا یاد می کنند او همچنین در دیگر شاخه علوم نیز به اصول اخلاق اهتمام خاصی ورزیده است چنان که در نگارش تاریخ نیز اهمیت فزاینده اخلاق را از خاطر دور نداشتهو بهکرات چه مستقیم و چه غیرمستقیم ارزش فراوان سجایای اخلاقی را بیان داشته است. رویکردی که او در پیش گرفت سبب می شود که او را ازجمله مورخان مسلمان پیشرو در طر یق علمی تاریخ و در شمار پیشگامان فلسفه تاریخ محسوب کنند.مسکویه افزون بر اینکه نخستین تاریخ نگاری است که در نگارش تاریخ ضابطه سنجش حوادث راخرد قرار داد توانست اندیشه ایرانشهری را با اندیشه یونان و روح دیانت اسلامی هماهنگ سازد. دیانت مسکویه دیانتی مدنی است و او دیانت را همچون شریعت نویسان در اصالت و استقلال آن بررسی نمی کند بلکه از دیدگاه انس طبیعی یا جامعه پذیری طبیعی انسان به تفسیر احکام شریعت می پردازد و اندیشه مدنی او در برابر اخلاق محو نمی شود و دیدگاه او در تاملات اخلاقی مدنی است. درنتیجه اخلاق مدنی مسکویه را باید در دوران روابط مدنی مورد عمل قرار داد. ابن مسکویه همواره بر هماهنگی میان علم و عمل تاکید دارد. وی زیربنای فراگیری علوم را نیز توجه به اخلاق و عمل انسانی می داند. ابن مسکویه اسباب یادگیری حکمت را در ترک از شهوات و دوری از لذت های جسمی می داند و معتقد است که فراگیری حکمت باید بر اساس روش برهانی باشد. این نوشتار با طرح این سوال که مبانی اندیشه تمدنی ابن مسکویه بر چه اصولی استوار است این فرضیه را مطرح می نماید در نظریه تمدنی ابن مسکویه فلسفه یگانه آموزش حقیقی یا راه رستگاری است و بر این اساس ملاک تقسیم وی از حکمت بر مبنای سعادت بوده است و آن را شامل درجاتی میدانسته است که برای رسیدن به کمال سعادت باید علم و عمل هماهنگ و توامان با یکدیگر شوند و قبل از هر چیز بر تهذیب نفس و فراگیری برهان و منطق تاکید دارد و شناخت علوم طبیعی را مقدمه ای برای رسیدن به علوم مابعدالطبیعه می داند و آن را مرحله ای می داند که انسان می تواند به شناخت سعادت حقیقی دست پیدا کند. باید توجه داشت رویکرد تمدنی ابن مسکویه که بر مبنای اخلاق مدنی شکل گرفته است در جهت روش شناسی مطالعات اسلام و تمدن برای تحقق تمدن نوین اسلامی می تواند الگوی مناسبی باشد.این نوشتار تلاش دارد با رویکردی توصیفی-تحلیلی-تاریخی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای به بررسی و تبیین نظریه تمدنی ابن مسکویه بپردازد.

ابن مسکویه، نظریه تمدنی، فلسفه، حکمت، اخلاق