جواد عرفانی مقدم - استادیار گروه علوم باغبانی دانشگاه ایلام
مریم رفیعی - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه ایلام
آرش فاضلی - استادیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه ایلام

سابقه و هدف: انگور یکی از مهمترین محصولات میوه در ایران است که اهمیت زیادی در مصارف تازه خوری و کشمش دارد. کشور ایران با تولید حدود دو میلیون تن انگور، در بین کشورهای تولید کننده این محصول در رده نهم جهان قرار دارد. برای بررسی ساختار ژنتیکی انگور از ریخت-نگاری استفاده می شود. ریخت نگاری علم تمایز انگور براساس ویژگی های مورفولوژیکی است و بر اساس آن هزاران رقم انگور بدون استفاده از نشانگرهای ژنتیکی شناسایی می شوند. هدف از این تحقیق ارزیابی برخی از همگروه های ارقام بیدانه و دانه دار انگور در شهرستان اراک به منظور شناسایی همگروه های مناسب برای توسعه و کشت و کار آنها است. همچنین شناسایی همگروه ها و یا ارقام مطلوب براساس ارزیابی صفات مختلف از نظر گیاهشناسی و باغبانی می تواند در حفظ ژرم پلاسم و اصلاح این محصول موثر باشد. مواد و روش ها: در این پژوهش بررسی تنوع ژنتیکی بین 49 همگروه انگور بیدانه و دانه دار از گونه vinifera با مطالعه 50 صفت مورفولوژیکی مربوط به برگ، شاخه، میوه و بذر صورت گرفت. نمونه های مورد بررسی از چند منطقه در شهرستان اراک جمع آوری گردیدند .نمونه های برگ و میوه از بخش های مختلف بوته به طور تصادفی جمع آوری گردیدند. برای ارزیابی صفات مرتبط با برگ از هر همگروه، 30 برگ به طور تصادفی در سه تکرار انتخاب و صفات مربوط برای آنها ثبت شد. برای ارزیابی صفات مرتبط با میوه از هر همگروه سه خوشه و از هر خوشه 30 حبه به طور تصادفی در سه تکرار انتخاب و صفات مربوط برای آنها ثبت گردید. یافته ها: نتایج نشان داد تنوع بالایی در برخی از ویژگی هایی مانند وزن خوشه، تعداد حبه در خوشه، وزن حبه، درصد مواد جامد محلول، درصد اسید قابل تیتراسیون، وزن تر و خشک بذر و شاخص طعم میوه بین همگروه های انگور وجود دارد. نتایج به دست آمده از تجزیه خوشه ای، نمونه-های مورد بررسی را به دو گروه اصلی تقسیم کرد به طوری که ارقام بیدانه از ارقام دانه دار تفکیک شدند. تجزیه همبستگی ساده بین 18 صفت مهم نشان داد همبستگی مثبتی بین برخی از صفات وجود دارد. نتایج تجزیه به عامل های اصلی نشان داد، 13 عامل اصلی نزدیک به 38/85% از واریانس کل بین نمونه ها را توجیه می کند. پنج عامل اول که بیشتر مربوط به صفات میوه و برگ بود، نزدیک به 43/59% از واریانس کل را توجیه نمودند. در تجزیه به عامل ها وزن، طول، قطر و اندازه حبه به همراه صفات مربوط به بذر مانند وزن تر و خشک بذر، درصد رطوبت و ماده خشک بذر جزء صفات مهم و تاثیر گذاری بودند که در عامل اول قرار گرفتند و برای ارزیابی همگروه های انگور مناسب هستند. نتیجه گیری: نتایج کلی این تحقیق نشان داد تنوع زیادی در بین همگروه های ارقام انگور به لحاظ صفات کمی و کیفی میوه وجود دارد. همچنین، برخی از همگروه های متعلق به ارقام بیدانه و دانه دار انگور دارای صفات مطلوبی بودند که می توان به طور تجاری مورد کشت و کار قرار گیرند و یا در برنامه اصلاح انگور برای دستیابی به نتاج مطلوب تر استفاده شوند. در بین ارقام بیدانه، بیشترین وزن یک حبه در نمونه شماره 23 (همگروه عسکری) 34/3 گرم برآورد شده است که از روستای هزاوه شهرستان اراک جمع آوری شده بود. همچنین حداکثر وزن یک حبه در بین ارقام دانه دار (24/5 گرم) در نمونه شماره 40 (همگروه شاهانی) ثبت شد. با توجه به این که تولید ارقام بیدانه با حبه بزرگتر از مهمترین اهداف اصلاح انگورهای تازه خوری است، این نتایج نشان می هد با شناسایی ارقام انگور و انتخاب والدین مناسب در برنامه های به نژادی، می توان ارقامی بیدانه با حبه های بزرگ را از تلاقی انگورهای بیدانه و دانه دار بدست آورد.

انگور, کلون, صفات, همبستگی, تنوع