نفیسه یغماییان - دانشگاه گیلان
حسین اسدی - گروه خاکشناسی، دانشکده علوم کشاورزی، دانشگاه گیلان
صدیقه رضایی - دانش آموخته دانشگاه گیلان

سابقه و هدف: امروزه تخریب اراضی در نتیجه عوامل مختلفی از قبیل تغییرات اقلیمی و بهره برداری و مدیریت نادرست انسان، به عنوان معضل جدی در بسیاری از مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب دنیا مطرح می باشد. این پدیده مدتها است که به عنوان یک مشکل جدی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در بسیاری از کشورها شناخته شده است. برای ارزیابی وضعیت بیابان زایی و تهیه نقشه مربوط به آن مدل های مختلفی ارایه شده است. مناسب ترین روش برای بررسی عوامل موثر در تخریب اراضی و شدت بیابان زایی از نظر متخصصان استفاده از مدل های ارزیابی بیابان می باشد. مدل ESAs به علت آسانی، در دسترس بودن داده ها و سازگاری با شاخص های موثرتر در تخریب اراضی و به کار گرفتن میانگین هندسی به جای میانگین حسابی، مزایای بیش تری نسبت به سایر مدل ها دارد. هدف این تحقیق پهنه بندی و ارزیابی تخریب اراضی در حوضه سیاهپوش استان اردبیل با استفاده از مدل مدالوس استاندارد و اصلاح شده می باشد. مواد و روش ها: در این تحقیق، به منظور ارزیابی تخریب اراضی و تهیه نقشه آن در حوضه سیاهپوش، از مدل مدالوس استاندارد و اصلاح شده استفاده شد. به این منظور چهار معیار (کیفیت خاک، اقلیم، پوشش گیاهی و مدیریت و سیاست) که در بیابان زایی منطقه موثر بودند، انتخاب گردید. برای هر کدام از معیارها در مدل مدالوس شاخص هایی تعریف شده است. لایه های اطلاعاتی شاخص های مربوط به هر یک از معیارها با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی تهیه شد. این اطلاعات بر اساس روش مدالوس امتیازدهی شده و از میانگین هندسی شاخص های هر یک از معیارها، نقشه نهایی وضعیت هر معیار تهیه و از میانگین هندسی معیارها، نقشه حساسیت به بیابان زایی منطقه تهیه گردید. یافته ها: نتایج نشان داد که دو معیار کیفیت مدیریت و کیفیت اقلیم به ترتیب با متوسط وزنی 91/1 و 62/1 بیش ترین تاثیر را بیابان زایی منطقه داشته اند. معیار کیفیت خاک با متوسط وزنی 39/1، در کلاس متوسط و معیار کیفیت پوشش گیاهی با متوسط وزنی 41/1، در کلاس با کیفیت بالا قرار دارد. از این رو، مناسب ترین معیار، کیفیت پوشش گیاهی می باشد. میزان شاخص بیابان زایی برای منطقه مورد بررسی در مدل مدالوس استاندارد و مدالوس اصلاح شده به ترتیب 38/1 تا 76/1 و 37/1 تا 93/1 به دست آمد. در هر دو روش کل منطقه مطالعاتی در کلاس بحرانی بیابان زایی قرار گرفت. نتیجه گیری: از بین معیارهای مورد مطالعه، معیارهای مدیریت و اقلیم به عنوان نامناسب ترین و معیار کیفیت پوشش گیاهی به عنوان مناسب ترین معیار مشخص شدند. با توجه به یافته ها وضعیت بیابان زایی در منطقه شدید می باشد، به طوری که در روش مدالوس استاندارد و اصلاح شده به ترتیب 1/90 و 2/99 درصد از منطقه مطالعاتی، در کلاس بحرانی شدید (C3) قرار گرفته است که نیازمند توجه و مدیریت هرچه بیش تر سازمان های مربوط و اعمال برنامه عملی پایش و مهار بحران بیابان زایی برای اصلاح شاخص های یادشده می باشد.

بیابان زایی, مدالوس, سامانه اطلاعات جغرافیایی, کیفیت خاک