صدیقه سعیدی - دانشجوی کازشناسی ارشد دانشگاه شهرکرد
محسن بهمنی - عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد
فرهاد کول - عضو هیات علمی گروه صنایع چوب و کاغذ دانشگاه زابل
یعقوب ایرانمنش - استادیار مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی چهارمحال و بختیاری

سابقه و هدف: ویژگی های بیومتری، فیزیکی و شیمیایی چوب گونه های مختلف درختی عوامل مهمی جهت تعیین، شناخت و کاربرد آنها می باشد. گونه بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl.) از خانواده Fagacea، مهم ترین و فراوانترین گونه درختی جنگل های زاگرس در استان های غرب و جنوب غربی کشور می باشد که ویژگی های بیومتری، فیزیکی و شیمیایی چوب آن تاکنون مورد مطالعه قرار نگرفته است. در این تحقیق، برخی از خصوصیات ذکر شده چوب درخت بلوط ایرانی از شهرستان لردگان استان چهارمحال و بختیاری اندازه گیری شد. این خصوصیات شامل ویژگی های بیومتری الیاف مانند طول الیاف، قطرالیاف و ضخامت دیواره سلولی، ویژگی های فیزیکی مانند جرم ویژه و هم کشیدگی و واکشیدگی حجمی و ویژگی های شیمیایی مانند مقدار سلولز، لیگنین و مواد استخراجی بودند. با اندازه گیری و بررسی این ویژگی ها می توان اطلاعات ارزشمندی در زمینه عناصر سلولی و ارتباط آن با دوام طبیعی این گونه به دست آورد. مواد و روش ها: این پژوهش در جنگل های روستای آتشگاه در 55 کیلومتری جنوب غربی شهرستان لردگان انجام شد. شهرستان لردگان یکی از مهم ترین رویشگاه های جنگلی استان چهار محال و بختیاری است. در این مطالعه تعداد سه اصله درخت سالم با قطر تقریبی 35 سانتی متر برای تعیین ویژگی های بیومتری (طول الیاف، قطر الیاف، قطر حفره و ضخامت الیاف)، فیزیکی (جرم ویژه، هم کشیدگی و واکشیدگی حجمی) و شیمیایی (میزان سلولز، میزان لیگنین، میزان مواد استخراجی و میزان خاکستر) انتخاب و قطع شد. از هر درخت سه دیسک از قطر برابر سینه تهیه و سپس نمونه های چوبی در جهت شعاعی درخت از مغز به سمت پوست بریده و خواص مورد نظر اندازه گیری شد. جداسازی الیاف با استفاده از روش فرانکلین انجام شد. برای اندازه گیری چگالی از استاندارد ISO-3131 استفاده شد. اندازه گیری میزان سلولز موجود در چوب بر اساس درصد ماده خشک چوبی و مطابق با استاندارد T264-om-88 آیین نامه TAPPIلیگنین بر اساس استاندارد T-222-6m-88آیین نامه TAPPI مواد استخراجی بر اساس استاندارد ASTM شماره D1107-84 انجام گردید. یافته ها: نتایج این مطالعه نشان داد که میانگین کلی طول الیاف، قطر کلی الیاف، قطر حفره و ضخامت دیواره الیاف در جهت شعاعی به ترتیب 67/967، 14/17، 67/3 و 41/6 میکرون می باشد. همچنین نتایج نشان داد که جرم ویژه خشک و پایه این چوب برابر با g/cm3 10/0±00/1 و g/cm3 11/0±91/0 و میزان هم کشیدگی و واکشیدگی حجمی به ترتیب 12/10 و 29/11 درصد است. بررسی خصوصیات شیمیایی نشان داد که مقدار سلولز، لیگنین، مواد استخراجی و خاکستر برون چوب و درون چوب درخت بلوط ایرانی به ترتیب 37، 25، 1.19، 3.13، 41، 23، 2.6 و 3.56 درصد می باشد. نتیجه گیری: به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که روند تغییرات ویژگی های بیومتری و فیزیکی از محدوده مغز به سمت پوست در جهت شعاعی صعودی می باشد. از سوی دیگر، با توجه نتایج به دست آمده، الیاف چوب بلوط ایرانی با طول متوسط 97/0 میلی متر در گروه الیاف متوسط قرار می گیرد. آنالیز شیمیایی نشان داد که مقادیر سلولز، مواد استخراجی و خاکستر درون چوب در مقایسه با برون چوب بیشتر می باشد. بین مقدار سلولز چوب درون و چوب برون در سطح 5 درصد اختلاف معنی دار مشاهده نشد. با توجه به جرم ویژه اندازه گیری شده (g/cm30/1) چوب بلوط ایرانی جزء چوب های سنگین محسوب می شود.

چوب بلوط ایرانی, ویژگی های بیومتری, خواص فیریکی, خواص شیمیایی