یعقوب حسینی - استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان
مهدی همایی - استاد گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس
صفورا اسدی کپورچال - استادیار گروه علوم خاک، دانشکده علوم کشاورزی، دانشگاه گیلان

چکیدهسابقه و هدف: در بیشتر خاک های شور و غیر شور نیتروژن به عنوان محدود کننده ترین عنصر غذایی برای رشد گیاهان مطرح است. در خاک های شور، اثرات متقابل شوری و حاصلخیزی خاک از نقطه نظر تولید بهینه اهمیت فراوان دارد. عدم تعادل عناصر غذایی مورد نیاز گیاه یکی از مشکلات خاک های شور است. در این شرایط که کاربرد کود، ممکن است اثر اسمزی ناشی از شوری را تشدید کند، همواره این پرسش مطرح است که آیا در خاک های شور مصرف کود ضرورت دارد یا نه به منظور پاسخگویی به چنین پرسشی، آزمایشی با فاکتورهای شوری و عنصر نیتروژن، بر روی گیاه کلزا انجام شد.مواد و روش ها: به منظور ارزیابی برهمکنش شوری و نیتروژن، آزمایشی به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار با فاکتورهای شوری و عنصر نیتروژن، بر روی گیاه کلزا به اجرا در آمد. تیمارهای شوری شامل یک آب غیرشور (3/0 دسی زیمنس بر متر)، و آب های شور طبیعی با شوری 3، 6، 9 و 12 دسی زیمنس بر متر بود. عنصر غذایی نیتروژن نیز دارای چهار سطح صفر (N1)، 75 (N2)، 150(N3) و 300 (N4) میلی گرم نیتروژن در کیلوگرم خاک به صورت نیترات آمونیوم بود. خاک به کار رفته در این پژوهش، دارای بافت لوم شنی و شوری کم و مقادیر ناچیز نیتروژن بود.یافته ها: نتایج نشان داد که به طور کلی با افزایش شوری، عملکرد نسبی دانه کلزا کاهش و با افزودن نیتروژن به خاک عملکرد افزایش می یابد. در بیشترین مقدار شوری (12 دسی زیمنس بر متر) کاربرد نیتروژن، حتی به مقدار 300 میلی گرم نیتروژن در کیلوگرم خاک، درصد روغن دانه کلزا را به گونه ای قابل توجه افزایش داد. در شوری های کمتر از 12 دسی زیمنس بر متر این افزایش اندک بود. با افزایش کاربرد نیتروژن و افزایش شوری آب آبیاری، کارآیی زراعی نیتروژن برای تولید روغن کاهش یافت. آستانه کاهش کارآیی زراعی نیتروژن برای تولید روغن در شرایط شور به مقدار کاربرد نیتروژن بستگی داشت. آستانه کاهش کارآیی زراعی نیتروژن برای تولید روغن، در سطح اول کاربرد نیتروژن برابر با 3/0 دسی زیمنس بر متر و در مقادیر بالاتر کاربرد نیتروژن این آستانه تا 6 دسی زیمنس بر متر افزایش یافت. با افزایش سطوح نیتروژن از شدت کاهش درصد بازیافت ظاهری نیتروژن کاسته شد. نتیجه گیری: با افزایش شوری، عملکرد نسبی دانه کلزا کاهش و با افزودن نیتروژن به خاک عملکرد افزایش یافت. به طور کلی، با افزایش شوری آب آبیاری (به ویژه در شوری های زیاد)، در همه سطوح کاربرد نیتروژن، کارآیی فیزیولوژیک نیتروژن در کلزا افزایش یافت. در بیشترین مقدار شوری کاربرد نیتروژن، به گونه ای قابل توجه درصد روغن دانه کلزا را افزایش داد. آستانه کاهش کارآیی زراعی نیتروژن برای تولید روغن در شرایط شور به مقدار کاربرد نیتروژن بستگی داشت. بنابراین، توصیه می شود در کاربرد مقادیر بالای نیتروژن در شرایط شور باید احتیاط بیشتری به عمل آورد.

آب شور, بازیافت ظاهری نیتروژن, کارآیی مصرف زراعی نیتروژن, کارآیی فیزیولوژیک نیتروژن, عنصر غذایی