سید علی مظهری - گروه زمین شناسی، دانشگاه پیام نور، صندوق پستی ۴۶۹۷-۱۹۳۹۵، تهران، ایران
فهیمه شیبانی - گروه زمین شناسی، دانشگاه پیام نور، صندوق پستی ۴۶۹۷-۱۹۳۹۵، تهران، ایران
علیرضا مظلومی بجستانی - گروه زمین شناسی، دانشگاه پیام نور، صندوق پستی ۴۶۹۷-۱۹۳۹۵، تهران، ایران

زمین­های کشاورزی جنوب شهر تربت حیدریه به مدت بیش از 30 سال با پساب شهری آبیاری شده­اند. در این پژوهش ترکیب شیمیایی و خواص فیزیکوشیمیایی خاک­های آلوده آبیاری شده با پساب و میزان فلزات سنگین سبزیجات کشت شده بر روی این خاک­ها تعیین شده و با نمونه­های غیرآلوده مقایسه شده است. در خاک­های آلوده میزان pH (8/7- 5/7) کمتر و درصد ماده آلی (بیش از 3/2) بیش­تر از سایر خاک­ها (با pH بالای 8 و درصد ماده آلی کمتر از یک) می­باشد. مقادیر یکسان اکسیدهای اصلی و روند مشابه الگوهای عناصر نادر خاکی (REE) در تمام نمونه­های خاکی، مواد مادر مشابه در تشکیل آن­ها را پیشنهاد می­دهد. با این­حال میزان عناصر کمیاب در خاک­های آلوده و سایر نمونه­ها بسیار متفاوت است. خاک­های آلوده شده با پساب غنی­شدگی قابل­ملاحظه در بسیاری از عناصر بالاخص فلزات سنگین نشان می­دهند. خاک­های آلوده در مقایسه با سایر نمونه­ها نسبت­های 206Pb/204Pb، 207Pb/204Pb، 208Pb/204Pb و 206Pb/207Pb پایین­تر و 208Pb/206Pb بالاتری دارند که نشان از تاثیر منابع بشر­زاد بر ترکیب این خاک­ها دارد. زیست­دسترس­پذیری فلزات سنگین در خاک­های آلوده به نسبت سایر خاک­ها بسیار افزایش یافته و موجب بالا رفتن ضریب انتقال به گیاه و تمرکز بالای فلزات سنگین در سبزیجات کشت شده بر روی این خاک­ها شده است. غلظت فلزات سنگین Cd، Cr و Pb در سبزیجات آلوده به بالاتر از حداکثر غلظت مجاز می­رسد.

زمین شیمی, پساب, آلودگی خاک, فلزات سنگین, تربت حیدریه