علی قاسمی - استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز

نگاهی به مطالعات حوزه شهرشناسی تاریخی ایران عصر صفوی، نشان می دهد که موضوعات مهمی نظیر نظام محله- به عنوان هسته اصلی مناسبات شهرنشینی- به گونه ای همه جانبه، مورد بررسی قرار نگرفته است. در بدایت امر، چنین به نظر می رسد که محله های شهرهایی مانند اصفهان، فاقد نظام و الگوی مشخصی بوده اند. بااین حال، مطالعه دقیق تر منابع این دوره، نظری خلاف دیدگاه اولیه را می نمایاند. پژوهش حاضر به دنبال آن است که با رویکردی تاریخی و با توصیف و تحلیل منابع اصلی این دوره، الگوها و ویژگی های محله های اصفهان عصر صفوی را بازنمایی کند. یافته های پژوهش نشان می دهد که محله های اصفهان دارای هویت و نظام فرهنگی، اجتماعی، اداری و کالبدی ویژه خود بوده اند که با زمینه های مذهبی،قومی و شغلی- طبقه ای افراد محله، منطبق بوده است. در تحلیل جامعه شناختی جوامع پیشاصنعتی، بر تضادها و مرزبندی های اجتماعی (مذهبی، قومی و طبقه ای) میان افراد محله های مختلف تاکید بیشتری میش ود. مطالعه نظام محله ای اصفهان این دوره، الگوهایی را نشان می دهد که با ویژگی های اخیر جوامع پیشامدرن سازگاری دارد؛ و منافع طبقه ای و اجتماعی شهرنشینان را کمتر مورد توجه قرار می دهد. با این وجود، نظام مدیریتی محله های این شهر از نوعی خودمدیریتی برخوردار بود، که در برآوردن نیازهای اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و اداری افراد محل، کارایی داشته است.

نظام، محله، اصفهان، صفوی.