احمد مرتاضی - استادیار دانشگاه تبریز
مهدی صفرخانی - کارشناس ارشد فقه و حقوق اسلامی

یکی از مباحثی که در کتاب های فقهی و حقوقی مورد بررسی قرارگرفته خیار ناشی از تجزیه قرارداد می باشد که قانون مدنی ایران هم در مواد 441، 442، 443 بدان پرداخته است. در این میان، مسیله مهم بررسی مبانی فقهی و حقوقی اثبات کننده این خیار است. به اختصار می توان گفت خیار تبعض صفقه در جایی است که مثلا عقد بیع نسبت به بعض مبیع به جهتی از جهات باطل باشد. در این صورت مشتری می تواند بیع را فسخ نماید یا به آن راضی باشد و ثمن را نسبت به بخش باطل بیع پس بگیرد. البته باید توجه داشت که این خیار مختص بیع نبوده، در تمامی عقود معاوضی جاری است. خیار تبعض صفقه دارای دو شرط اساسی می باشد: یکی بطلان قسمتی از مبیع و دیگری جهل مشتری به بطلان مذکور در حین معامله. گرچه مبانی متعدد فقهی حقوقی برای خیار تبعض صفقه مطرح گردیده است، ولی به لحاظ تحقیقی و اثباتی تنها می توان از نظریه عدالت معاوضی و نظریه خطر به عنوان مبانی حقوقی خیار تبعض صفقه و از مصداق عیب بودن تبعض صفقه ، مصداق تخلف از شرط ضمنی بودن تبعض صفقه ، قاعده نفی غرر و قاعده لاضرر نیز به عنوان مبانی فقهی این نوع خیار یاد کرد

مبانی، خیار، تبعض صفقه، انحلال، تجزیه قرارداد، فقه امامیه، حقوقی.